Տպել
Երևանի ներկայիս տարածքում տեղի ունեցած պատմական իրադարձություները շատ կարևոր են հայ մշակույթի պատմության բաց էջերը լրացնելու համար: Այստեղ մենք կարող ենք ականատես լինել ժամանակի ստեղծած և ժամանակով գոյատևած տարբեր մշակույթների՝ սկսած վաղ ժամանակաշրջանից մինչև մեր օրերը:
Շենգավիթ
Շենգավիթ բնակատեղին գտնվում է Երևանի հարավ-արևմտյան մասում՝ Հրազդան գետի ձախ բարձրադիր ափին (Երևանյան լճի հարևանությամբ), Կուր-արաքսյան մշակույթի՝ վաղ բրոնզեդարյան զարգացած փուլի առավել լավ ուսումնասիրված հուշարձաններից է: Շենգավիթի բնակատեղին տալիս է վաղ բրոնզեդարյան մշակույթի առավել ամբողջական պատկերը: Ուշագրավ են ինչպես քաղաքացիական՝ մասնավորապես բնակելի շենքերը, այնպես էլ պաշտպանական, տնտեսական և պաշտամունքային նշանակության կառույցները: Հետաքրքիր են շենգավթյան մշակույթին բնորոշ շարժական օջախները, որոնք սովորաբար դրվել են տների կենտրոնական մասում: Օջախն ունեցել է ինչպես տնտեսական, այնպես էլ ծիսական գործառույթ և հանդիսացել է ընտանիքի հաջողության խորհրդանիշը: Հուշարձան այցելելուց հետո խորհուրդ կտանք այցելել նաև Հայաստանի Պատմության թանգարան և տեսնել գտածոները:
Ուրարտական դամբարան Երևանում
Վերջերս բացվեց Երևան Մոլը, որտեղ ճարտարապետական դետալների մեջ կարելի է հանդիպել ուրարտական սեպագրեր՝ իբրև ներքին հարդարման տարր: Բանն այն է, որ Երևան Մոլի տարածքում է գտվնում Ուրատական մի դամբարան, որը թվագրվում է մ.թ.ա. 8-րդ դարով: Դամբարանը հայտնաբերվել է 1984 թ.-ին Արշակունյաց պողտայի վրա շինարարական աշխատանքների ժամանակ:
Դամբարանը բիայնական է և կառուցված է եղել դամբարանադաշտի տարածքում: Այստեղ հայտնաբերվեցին նաև վաղ ու միջին բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանով թվագրվող դամբարաններ: Դամբարանում գտնվեցին թասեր, ճրագ, օձագլուխ ապարանջաններ,դանակներ, գոտիներ, բրոնզե գամեր, գեղեցիկ հարդարված խեցեղեն և այլն: Վերջերս վերակազմությունից հետո տեղի ունեցավ դամբարանի բացումը: Եթե լինեք Երևան մոլում, հիշեք և անպայմանորեն այցելեք դամբարան՝ միակ վայրը, որտեղ չէս մոլորվում:
Թեյշեբաինի կամ Կամիր բլուր
Ուրարտերեն URU D te-i-še-ba-i-ni ուրարտական քաղաք, որը գտնվում է Հրազդան գետի ձախ ափին: Քաղաքը կառուցվել է Վանի թագավորության վերջին հզոր թագավոր Ռուսա Բ-ի (մ.թ.ա. 685-645) կողմից՝ մ.թ.ա. VII դարում: Էրեբունիից ոչ հեռու կառուցված Թեյշեբաինի բերդաքաղաքը կրում է ուրարտական ռազմի և ամպրոպի աստված Թեյշեբայի անունը: Կարմիր Բլուրի պեղումները մեկնարկել են 1936թ. Բորիս Պիատրովսկու գլխավորությամբ: Առաջին օրը նրանք մոտենում են բլուրներին, սակայն ոչինչ այդտեղ դեռ չէր երևում, իսկ հաջորդ օրը հորդառատ անձրև է տեղում և նշմարվում են Կարմիր Բլուրի պարսիպները:
Կարմիր բլուրի պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են մեծ քանակությամբ հնագիտական արտեֆակտներ, ինչպես նաև գարու, ցորենի, կորեկի, սիսեռի մնացորդներ, խաղողի կորիզներ: Կամիր բլուրում պահպանվել են աղյուսաշեն պատերի մնացորդները, հղկված բազալտե քարեր և սեպագիր արձանագրություններ:
Երկար դադարից հետո 2013-ին վերսկսեցին երբեմնի ուրարտական քաղաքի պեղումները և շարունակվում են մինչև օրս: Մայրամուտին այստեղ տեսարանն աննկարագրելի է, բլուրները ամբողջությամբ պատվում են ոսկեգույնով։ Զարմանալի չէ, թե ինչու է բլուրը ստացել Կարմիր անվանումը:
Ծիծեռնակաբերդ
Չկա մի հայ, որ այցելած չլինի Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը: Սակայն քչերը գիտեն, որ Ծիծեռնակաբերդի տարածքում դեռևս շնչում է հին ամրոցը: Ըստ ավանդության՝ այստեղ եղել է հայոց սիրո աստվածուհի Աստղիկի տաճարը, որի երկրորդ հարկում ապրող ծիծեռնակները, որպես սուրհանդակներ, լուրեր էին տանում Աստղիկի սիրեցյալին՝ Վահագն աստծուն և ահա այստեղից էլ առաջաացել է Ծիծեռնակաբերդ անվանումը:
Ծիծեռնակաբերդի բլուրը ունի հզոր պարիսպներ և թվագրվում է վաղ երկաթի դարաշրջանով՝ մ.թ.ա. X դար: Բլուրի գագաթից գեղեցիկ տեսարան է բացվում դեպի Երևանի չորս կողմերը:
Դալմայի Բաղեր, Երևանի Բերդ
Երեանի բերդը գտնվում է Հրազդան գետի ձախ ափին: Վաղ միջնադարյան բերդը հավանաբար գնտվել է Կոնդ թաղամասում, այնուհետև ընդարձակվելով զբաղեցրել ներկայիս Երևանի «Արարատ» գինու գործարանի տարածքը: Բերդն ունեցել է գաղնտուղի, որը դուրս է եկել դեպի Դալմայի այգիներ, այնուհետև դեպի Հրազդան գետը՝ պաշարման ժամանակ գետից ջուր վերցնելու նպատակով: Քանդվել է 1930-ակա թթ. Երանի վերակառուցման ժամանակաշրջանում:
17-րդ դարում՝ Հայաստանի բաժանումից հետո, նրա արևելյան հատվածը անցնում է Սեֆյան Պարսկաստանին: Երևանի բերդի տարածքում էր գնտվում պարսից խանի պալատը: Այն գտնվում է Հրազդանի կիրճի հարևանությամբ: Պալատից գեղեցիկ տեսարան է բացվել դեպի Հրազդան գետը, խանի այգիներն ու Արարատ լեռը: Պալատի դիմաց տարածվող այգիներում աճեցրել են միայն հայկական «Ոսկեհատ» խաղողի տեսակը, որից պատրաստվել է որակյալ գինի: Այդ պատճառով հաճախ պարսիկները հայերից խարջի (հարկ) դիմաց պահանջել են խաղողի այդ տեսակը: Պատահական չէ նաև խաղողի տեսակին տրված «խարջի» անվանումը։
Բոլորիս հայտնի Դալմայի բաղերը իրենց մեջ դեռևս պահում են մի շարք գաղտնիքներ: Դժվար է պատկերացնել, որ Երևանում կան այնպիսի վայրեր, որոնք կարծես կապ չունեն Երևանի հետ: Դալմայի բաղերի տարածքով է անցնում ուրատական արքա Ռուսա Բ-ի ջրանցքը, որը գործում է մինչև այսօր:
Այս հսկայական տարածքներում դեռևս վաղ ժամանակից մշակվում էր խաղողագործությունը: Հետագայում ևս մինչև ուշ միջնադար այստեղ բարենպաստ պայմաններ էին հողի մշակման և խաղողագործության համար: Այսօր այստեղ պահպանվել են մոտ 5 կանգուն միջնադարյան հնձաններ, որոնք թերևս ուսումասիրման փուլում են գնտվում:Հնձանների հարևանությամբ փռված են թմբային այգիները, որտեղ և մշակվում էր խաղողը: Այսօր այս մեթոդը չի կիրառվում խաղողագործության մեջ: Կարծում եմ բոլորը կցանկանայն համտեսել Դալմայի այգիների խաղողից ստացված գինին:
Կարմիր Բերդ
Կարմիր Բերդը հայտնի է նաև Կիզիլ կալա, Թազաքենդ, Գայախարաբա անվանումներով: Տեղանքը Կարմիր Բերդ է անվանվել տեղի բնակիչների կողմից: Հնավայրը բաղկացած է ամրոցից և դամբարանադաշտից: Դամբարանադաշտում պեղվել է միջին բրոնզի, ուշ բրոնզի և երկաթի դարաշրջանի 197 դամբարան:
Հրվանդանի վրա գնտվող ամրոցից պահպանվել են մոտ երկու մետր բարձրությամբ բազալտից պատերը: Այստեղ կատարված պեղումները թույլ են տալիս եզրակացնելու, որ ամրոցը Ք.ա. II հազարամյակի կեսերից սկսած գոյատևել է մինչև Ք.ա. VII դար և կրկին վերաբնակեցվել է վաղ միջնադարում:
Հայկ Գյուլամիրյան
Ամբողջությամբ՝ newmag.am
