Հայաստան ինձ համար կարոտ է նշանակում. ինքնության որոնումները դերսիմցի աղջկան բերեցին Արարատից այս կողմ

Օսմանյան կայսրության կողմից իրականացված Հայոց ցեղասպանությունը միլիոնավոր մարդկային կյանքերի ու ճակատագրերի խեղման պատճառ դարձավ: Հազարավոր հայեր մեծ ողբերգության հետևանքով ստիպված եղան ցրվել աշխարհով մեկ, իսկ հայերի մի մասն էլ ստիպված եղավ շարունակել կյանքն արդեն Թուրքիայի Հանրապետությունում՝ կոծկելով սեփական ծագումն ու ինքնությունը: Այս ճանապարհին նրանք իրենց սերունդներին էլ փորձեցին հեռու պահել ցավոտ անցյալից ու դրա ծանր բեռից՝ նրանցից թաքցնելով ճշմարտությունը արմատների, ծագման, ինքնության մասին: Այդ սերունդների ներկայացուցիչներից ոմանք այդպես էլ գլխի չընկան, որ ոչ թե թուրքի կամ քրդի, այլ հայի սերունդ են, այն հայի, ով կարողացել էր Հայոց ցեղասպանության տարիներին ինչ-ինչ պայմաններում ողջ մնալ: Սակայն կային մարդիկ, ովքեր շուրջ մեկ դար անց սկսեցին փորփրել սեփական անցյալն ու հասկանալ իրականում ով են և որտեղից են գալիս:

23-ամյա Դիլարա Աթեշը նրանցից մեկն է, նա առաջին անգամ է եկել Հայաստան. մեր հանդիպումն էլ կայացավ Ծիծեռնակաբերդի բարձունքում: Գիտակից կյանքի առաջին տարիներին դերսիմցի աղջնակն անգամ չէր էլ կարող մտածել, որ հայկական արմատներ ունի: Պատմում է, որ միշտ էլ ընտանիքի կենցաղավարությանը բնորոշ շատ հատկանիշներ վկայել են այն մասին, որ իրենք տարբեր են շրջապատի մյուս մարդկանցից: «Դպրոցում, որտեղ մեզ կրթում էին սուննիական-քեմալական համակարգով, ինքնության հետ կապված խնդիրներ էի ունենում: Տեսնում էի, որ մյուս աշակերտների ընտանիքների կենցաղը տարբերվում էր մերինից: Արդեն այդ տարիներից մոտս սկսում էին հարցեր առաջանալ՝ ինչո՞ւ ենք մենք տարբեր»,- «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում նշում է Դիլարան:

Նա պատմում է, որ առաջին բացահայտումը տեղի ունեցավ, երբ սովորում էր ավագ դպրոցում: «15-16 տարեկան էի, մորս հետ Ստամբուլում էինք ապրում: Բուրսայից բարեկամներս եկել էին մեզ հյուր, այդ թվում և մորս մեծ մայրը՝ Ֆինթոզ տատս, մեծ հորեղբայրներս: Ընտանեկան զրույցների ընթացքում խոսակցությունը հասավ նրան, թե որտեղից ենք մենք: Հորեղբայրներիցս մեկն ասաց՝ իրականում մենք հայ ենք, այդ մասին մեծ տատն է ասել: Դա ինձ համար նորություն էր, լսեցի, սկսեցի մտածել դրա շուրջ: Այնուհետև ավելի մանրամասն սկսեցի ուսումնասիրել, թե ով եմ իրականում»,- ասում է նա:

Ինչ-որ չափով զարմացած նկատում է, որ թեպետ իրենց շրջակայքում միշտ էլ մզկիթները շատ են եղել, սակայն մանկուց ի վեր եկեղեցիներն իր մոտ հատուկ ուշադրություն են գրավել: «Մեր տան մոտ մի հին հունական եկեղեցի կար, մի օր գնացի, մտա ներս: Ինչ-որ անհասկանալի բան զգացի, դա ինչ-որ ուրիշ զգացողություն էր: Այնուհետև սկսեցի խաչ կրել: Ճիշտ է՝ մինչ օրս մկրտված չեմ, սակայն այդ օրերից ի վեր այն կրում եմ: Դպրոցում ևս չէի հանում խաչը, ինչի պատճառով դպրոցական ընկերներիցս ինչ ասես չլսեցի՝ աթեիստ, գյավուր… Երբ ասացի նրանց, որ հայ եմ, սկսեցին անվանարկել ինձ»,- հիշում է Դիլարան:

Հենց այդ տարիներից էլ հաստատ որոշում է, որ պետք է հայերեն սովորի: «Ընկերներիցս մեկի օգնությամբ սկսեցի այբուբենը սովորել: Շուրջ մեկ ու կես շաբաթ գիշեր-ցերեկ տառերն էի փորձում սովորել: Ստացվեց»,- ուրախությամբ նշում է նա՝ ընդգծելով, որ եթե մի բան սիրով ես անում, ապա անպայման ստացվելու է:

Այսօր Դիլարան թուրքական Կայսերի քաղաքում գտնվող Էրջիես համալսարանի Հայոց լեզվի և գրականության բաժնի երրորդ կուրսի ուսանող է: Հայաստան այցելելու պատճառով նոր ուսումնական տարվա առաջին դասերը ստիպված էր բաց թողնել, սակայն ասում է, որ չի ափսոսում՝ այստեղ շատ ավելին է սովորել:

Պատմում է, որ համալսարան ընդունվելուց հետո սկսել է ուսումնասիրել, թե ովքեր են դասավանդելու, ինչի արդյունքում պարզել է, որ երեք ադրբեջանցի դասախոս ունի: «Այն բաժնում, որտեղ սովորում եմ, շատ զինվորներ կան. հայերեն են սովորում: Իհարկե, լեզուն սովորելը նրանց համար առաջնային նպատակ չէ. Թուրքիայում օրենք կա, համաձայն որի՝ զինվորները համալսարան ավարտելուց հետո ավելի բարձր աշխատավարձ են ստանում: Շատերը պարզապես գալիս են դիպլոմի հետևից, իսկ ոմանք էլ նպատակ ունեն մտնել երկրի Ազգային հետախուզական ծառայության շարքերը»,- ասում է նա:

Հայաստանի շուրջ իր հետաքրքրություններն այս ընթացքում արդեն իսկ հասցրել են համալսարանում խնդիրներ առաջացնել նրա համար. ռեկտորատից հատուկ հետաքննություն են իրականացրել՝ պարզելու նրա գործունեությունը, Քրդական բանվորական կուսակցության (PKK) հետ հնարավոր առնչությունը: Եվ այնուամենայնիվ, դա նրան չխանգարեց այս տարի առաջին անգամ այցելել Հայաստան:

Խոսելով Հայաստան կատարած այցի մասին՝ Դիլարան շեշտում է, որ ամենահուզիչ պահն ապրել է Խոր Վիրապում՝ կյանքում առաջին անգամ Արարատ սարը տեսնելիս: «Երբ Խոր Վիրապի ճանապարհին տեսա Արարատը, չհասկացա, թե հետս ինչ կատարվեց, բայց արցունքներն ակամայից սկսեցին աչքերիցս գլորվել: Երբ եկեղեցուց դուրս եկա և փորձեցի լուսանկարել, սկսեցի հեկեկալ. առաջին անգամ Արարատը տեսնում էի այդքան մոտիկից: Շրջապատումս գտնվող մարդիկ եկան ու սկսեցին ինձ հանգստացնել. իհարկե դա շուրջ մեկ ու կես ժամ տևեց:

Հասկանում եք՝ մի ոտքս Թուրքիայի սահմանին էր, մյուսը՝ Հայաստանի: Ժամանակին մի գիրք էի կարդացել՝ Հրաչյա Քոչարի «Կարոտ»-ը: Այդ գրքի թուրքերեն թարգմանությունը Դերսիմի տանը կար: Շատ էի ազդվել Առաքելի կերպարից: Նա Խորհրդային Հայաստանի սահմանից նայում էր Արարատին ու հիշում իր տունը. այդ պահին անընդհատ նա էր մտքիս գալիս»,- ասում է Դիլարան՝ սրբելով թրջված աչքերը:

Մտնում ենք Հայոց ցեղասպանության թանգարան. Դիլարան անմիջապես մոտենում է Ավրորա Մարդիգանյանի նկարին: Ասում է՝ շատերն են իրեն Ավրորային նմանեցնում, ինքն էլ նմանություններ տեսնում է: Նշում է՝ անհավատալի պատմություն ունի այդ աղջիկը, այդքան բան տեսնելուց, վերապրելուց հետո հաստատվում է ԱՄՆ-ում ու ֆիլմ նկարահանում…

Խոսակցությունը տանում է դեպի մերօրյա Թուրքիա: «Թուրքիայում այսօր չկա մեկ ամբողջական պետություն՝ տարբեր ազգեր են, տարբեր գաղափարներ, տարբեր հավատալիքներ: Եվ ոչ ոք ոչ մեկին չի սիրում. չերքեզներին գող են անվանում, հույներին՝ սուտասան, հայերին՝ դավաճան… Իրենք իրենց թշնամիներ են ստեղծում: Համակարգն է այդպիսին, ասիմիլյացիոն քաղաքականություն են վարում»,- ասում է նա:

Ցավով է նշում, որ եկել է Հայաստանից հեռանալու ժամանակը: «Սկզբում ասում էի՝ մեկ անգամ գնամ, տեսնեմ, բավական է, սակայն հիմա մտածում եմ ամեն տարի գալու մասին: Հուսով եմ՝ կրկին կգամ, ավելի շատ ժամանակ կանցկացնեմ այստեղ: Բացի այդ, մտածում եմ համալսարանն ավարտելուց հետո այստեղ մագիստրատուրայում սովորել: Հուսով եմ՝ այս ցանկությունս էլ ժամանակի հետ իրականություն կդառնա:

Այստեղ ինձ հանգիստ եմ զգում, սակայն գնալու փաստը թախիծ է առաջացնում: Ինչ-որ չափով այնտեղից եմ, թեպետ իմ մարդիկ այստեղ են: Այսպես ասենք՝ Խոր Վիրապի հակառակ կողմն եմ անցնելու»,- ասում է Դիլարան:

Հայոց ցեղասպանության թանգարանից դուրս գալուց առաջ նա մի պահ կանգ առավ հուշամատյանի մոտ: Երկար գրելուց հետո միտքը եզրափակել էր հայերեն՝ գրելով. «Հայաստան ինձ համար կարոտ է նշանակում»:

Արաքս Կասյան