Տպել
– Կուզեի վերադառնալ այնտեղ, որտեղ 15 տարի միշտ էի, անցնել այն ճամփով, որ իմ պապը բնավ չէր անցել: Ֆրանսիացիները ինձ ասացին՝ մենք Կովկասի սալաթը չենք հասկանա, գնա, դու գիտես ճամփան, բացատրիր մեզ` ինչ է Վրաստանը, Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Ղարաբաղը: Ես Ղարաբաղում նկարած 200 ժամ արխիվ ունիմ: Նորից անցա այդ ճամփով՝ Թիֆլիս, Երեւան, Բաքու: 5 շաբաթվա ընթացքում կտրեցինք Կովկասը, որ պատմությունների կոլաժ սարքինք: Մեր պատմությունը այսպես է՝ միայն երկու մարդ պատմություն չեն անում, այդ պատմությունը շատ պակաս է լինում: Ամեն ճամփա, որ անցնես, մի նոր բան է տալիս քեզ: Եթե միտք ունիս, ուժ ունիս, կիմանաս ինչ գույն, ինչ հոտ վերցնիս: Բայց շատ բան չհասցրեցինք անել: Կուզեի մեկ հատ էլ ֆիլմ անեի, որ հասկանան` ինչ է Կովկասը: Քաջություն է պետք, որ համարես՝ սուրբ կռիվ չկա: Ոչ մի կռվի մեջ սրբություն չկա: Այն ժամանակ մենք պետք է կռվեինք: Ես մտածում եմ, որ երբ ասում ենք` մուսուլմանության ու քրիստոնեության կռիվ՝ իհարկե ճիշտ է, պատմությունների կռիվ՝ էլի ճիշտ է, բայց՝ որպես ժուռնալիստ վստահ եմ, որ ամեն բան Ամերիկայի ու Ռուսաստանի համար նավթի հետ է կապված: Ես հիշում եմ 93-94-ին, երբ շատ դժվար էր՝ մենք շահեցինք, բայց դա այն ժամանակ էր: Երկու օր առաջ կռիվ լիներ, մենք չէինք շահի: Ես այնտեղ էի այն ժամանակ ու ամեն ինչ մեջից տեսա՝ մարդիկ պատրաստ էին իրենց արյունը տալ, որ հողը պահեն: Պահելու համար փող պետք է լինի: Այն ժամանակ ռուսներին պետք ունեցան մեզ օգնել: Ինչո՞ւ երկու օր առաջ չեն օգնել: Պահանջ եղավ այն ժամանակ՝ Ալիեւը կոնտրակտ ստորագրեց նավթային շատ մեծ ընկերությունների հետ: Ռուսները նեղվեցին, բայց ասացին՝ լավ, թող նավթը Ռուսաստանի միջով երթա: Այն ժամանակ ես գրեցի կինոյիս մեջ, որ Չեչնիայում պրոբլեմ պիտի լինի, որովհետեւ նավթը Չեչնիայով է անցնում: Բոլորը կարծում էին, որ ես գիժ եմ: Բայց պատերազմը սկսվում է այնտեղ, որտեղ նավթ կա: Անդրանիկը կռիվ էր անում ոչ միայն թուրքերի դեմ, այլ նաեւ՝ անգլիացիների: Իսկ ի՞նչ էին անում այնտեղ անգլիացիները: Բաքու էին եկել նավթի համար: Ասում ենք՝ մուսուլման, քրիստոնյա, հայ, թուրք, բայց ուրիշ բան մը կա՝ ուղեղը չի խանգարի, լեզուն չի խանգարի ապրել, բայց փողը ո՞վ կվերցնի, ո՞ւր կերթա այդ փողը, ու ո՞վ քոնթրոլ ունի փողի վրա, նա կորոշի պատմությունը: Հիմա մենք ուրիշներին կխանգարենք, որովհետեւ մենք խանգարում ենք ուրիշներին որոշել, թե նավթը ինչպես պիտի գնա: Առաջ աշխարհը միշտ հայերին կսիրեր: Հայերս մեծ պատմություն ունինք՝ առաջին քրիստոնյան ենք, Քսենոֆոնտը գրել է մեր մասին, ծիրան ունինք, մածուն ունինք: Աշխարհը մերն էր: Մենք մեղք էինք, որովհետեւ խաչմերուկի վրա էինք՝ սելջուկները, մյուս-մյուսը եկան ու ըսին՝ բարեւ ձեզ: Իսկ կսիրեին մեզ, որովհետեւ կոտորված ժողովուրդ էինք, բայց քրիստոնյա ու կուլտուրական: Երկիրը միֆոլոգիա ունի: Գենոցիդ էր՝ մեղք էինք, երկրաշարժ էր՝ մեղք էինք: Միայն սփյուռքահայերը չէ, բոլորն էին էդպես մտածում՝ իտալացիները, ֆրանսիացիները: Հիմա աշխարհը կմտածե, որ մենք կխանգարինք, քանի որ այս անգամ շահեցինք: Միայն Հայաստանում կըսեն՝ մենք ճիշտ ենք: Դրսում՝ աշխարհին մեջ միտք կա, որ մենք ագրեսոր ենք, մենք 20% հող վերցրեցինք, ազերիները մեկ միլիոն փախստական ունին, մենք Խոջալուում եղեռն արեցինք: Բայց մեր եղեռնը ո՞ւր է, ինչո՞ւ չեն ասում: Ինչո՞ւ երեկ հայերին էին սիրում, իսկ այսօր՝ ազերիներին: Որովհետեւ այս ամենի ետեւում նավթն է՝ ու շատ մեծ քանակի՝ 10 մլն բարել նավթ օրական կգնա «British Petrolium», ուրիշ էլի շատ հսկա ընկերություններ: 300 մլն դոլար միայն հարկ կմուծին, որ նավթը Վրաստանի միջով անցնի ու մենք չկարողանանք այդ նավթից օգտվել: Մենք ավելի նորմալ ճամփա ունինք, բայց ոչ՝ պետք է Ղարաբաղը ետ տանք ու մոռանանք Սումգայիթը:
– Ադրբեջանում էլ եք նկարահանել: Ի՞նչ են մտածում սովորական մարդիկ:
– Բոլորը կարծում են` մենք կոտրեցինք, սպանեցինք ու խեղդեցինք: Բաքվում «հայ» ասելը ատոմային ռումբի պայթյունի պես բան է: Ամեն տեղ, ամեն օր այդ պրոցեսը գնում է: Բաքվում հազիվ էի զսպում ինձ, որ հայերեն չխոսիմ: Ազերիները կարծում են, որ պետք է հայերին խեղդել, որովհետեւ հայից վատ բան աշխարհում չկա: Ես 94-ին Բաքվում նկարել եմ փախստականներին, որոնք վագոններում էին ապրում: Նորից գնացի, տեսա՝ նույն տեղում ու նույն վիճակում են ապրում: Ուրախացան, որ իրենց նկարում են, բայց չհասկացան, որ իրենց խաբում ենք: Եթե 12 տարի փախստական ունին, ուրեմն պիտի ըսիմ՝ ինչպե՞ս այն երկիրը, որը նավթ ու մեծ փող ունի, կարող է ժողովրդին պահել գնացքների մեջ: Ինչո՞ւ կպահեն: Որպեսզի ժողովուրդը նեղվի, որ ուզենա գնալ Ղարաբաղ՝ տուն վերցնել: Ժողովրդի վրա են խաղում: Չտեսա մի մարդ, որ ուզենա մի քիչ հասկանալ: Միայն մի բան գիտեն՝ դիպլոմատիկ ձեւով կամ զենքով Ղարաբաղը ետ պիտի վերցնեն ու տուն վերադառնան: Ամբողջ ժողովուրդը այդպես է մտածում:
– Ո՞վ կհասկանա: Ես ուժ ունիմ հասկանալու, բայց չեմ հասկանա: Փորձում եմ հասկանալ: Ադոր համար գնացի Մարտակերտ, Բաքու: 46 տարեկան եմ, արդեն 15 տարի գալիս եմ էստեղ ու մի բան հաստատ գիտեմ՝ ոչ մի բան չգիտեմ: Ինֆորմացիա ունիմ, բայց ո՞վ ետեւում կխաղա, մարիոնետների թելերը կշարժի՝ չգիտեմ: Ես իտերվյու եմ վերցնում մինիստրներից, գյուղացիներից, որ աշխարհը իրավիճակի լոգիկան ու հոտը հասկանա, որ տեսնի, թե ինչպե՞ս ճամփաները կերթան եւ ինչո՞ւ է այդպես: Կփորձիմ: Ես իմ դիրքս գիտեմ՝ գիտեմ որտեղից կգամ: Ես օբյեկտիվ չեմ իմ պատմության մեջ եւ չեմ ուզում: Ես ինչո՞ւ պիտի օբյեկտիվ լինեմ՝ ես իմ միտքն ունիմ, իմ արյունն ունիմ: Ես ցույց եմ տալիս, որ ճիշտ ինֆորմացիա ունիմ եւ կըսիմ, որ սիրտս այս կողմից է: Չեմ ուզում CNN-ի էշ ժուռնալիստների նմանվիմ, որ կըսին՝ միայն իմ ասածն է ճիշտ: Նրանք օբյեկտիվ լինել չեն կարող՝ փող կա նրանց ետեւում: Ես այնքանով եմ օբյեկտիվ, որ ասում եմ՝ օբյեկտիվ չեմ: Ես հայերի համար չեմ աշխատում ու չեմ ուզում: Շատերը ֆիլմ են նկարում ու կարծում են, որ աշխարհը 100 հոգանոց գյուղի կյանքը տեսնի, պիտի հուզվի ու օգնություն բերի: Եթե կարող եմ օգնել՝ կօգնիմ: Բայց չեմ ուզում, որ երկու կադր տեսնին, ուրախանան ու հետո միասին տոլմա ուտելու գնանք: Կուզիմ, որ ֆրանսիացի մարդը, որ գնացել է էստեղից, ուզի ետ գալ: Բոլոր հայերը սիրում են Հայաստանը, իհարկե, բայց ուզում եմ, որ ով չի սիրել Հայաստանը՝ սիրի, ով չի հասկացել՝ հասկանա: Կուզիմ, որ իմ ֆիլմը շատ երկրներում տեսնին: Գիտեմ, իրավունք չունիմ խաբել: Իսկ այս գործը՝ թելեվիզիոն, թերթ, թե գիրք, մեծ զենք է:
– Մոտ 20 վավերագրական ֆիլմի հեղինակ եք, ինչի՞ մասին կուզեիք անել հաջորդ ֆիլմը:
