Արցախյան պատերազմում մարդը արժեք է եղել՝ անուն առ անուն. Արթուր Աղաբեկյան

Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերը շարքային կազմով համալրման հիմնական ռեսուրսը դեռ շարունակելու են մնալ 18 տարին լրացած, պարտադիր զինծառայության զորակոչված քաղաքացիները:

Բանակաշինության՝ նախորդող 20 և ավելի տարիներին, շատ հաճախ ՀՀ զինկոմիսարիատները գերակատարում էին զորակոչային պլանները, կոչումներ և պարգևներ ստանում, իսկ տարեցտարի ավելի դժվար էր  դառնում զինված ուժերի համալրումը պարտադիր զորակոչային կազմով:

Այսօր արդեն անհրաժեշտություն է, որպեսզի ներդնվի մարդկային ռեսուրսների էֆեկտիվ կառավարման մի նոր գործիքակազմ՝ զորակոչային տարիքի՝ թեկուզ մեկ քաղաքացուց ավելի մեծ արդյունք ստանալու ակնկալիքով:

Ուսումնասիրելով միջազգային փորձը և համոզված լինելով, որ մի օր մենք լրջագույն խնդիրներ ենք ունենալու զինված ուժերը համալրելու հարցում, փորձել եմ օգտակար լինել ՀՀ պաշտպանական քաղաքականությունը մշակողներին, սակայն շատ հաճախ լսելուց և համաձայնելուց անդին չեն գործադրել կոնկերտ քայլեր այդ ուղղությամբ:

Այցելելով ԱՄՆ մի քանի սերժանտական դպրոցներ՝ երկար քննարկումներ եմ ունեցել ԱՄՆ սերժանտական կազմի հետ, առանձնազրույցներ՝ բրիգադների գլխավոր սերժանտների հետ: Մի քանի անգամ այցելել եմ Մեծ Բրիտանիայի կողմից հիմնված Վիշկովի շարքային կազմի պատրաստման կենտրոն, շրջագայելով Անգլիայով և լինելով 10-ից ավելի զորամասերում՝ շարունակել եմ ուսումնասիրել մարդկային ռեսուրսների կառավարման փորձը տարբեր երկրների ԶՈւ-ում:

Աշխատանքային գլոբալ  շուկայի պայմաններում և Հայաստանում և ամենուր միշտ լինելու է մարդկային ռեսուրսների պակաս: Միշտ լինելու են գայթակղիչ առաջարկներ երիտասարդներին՝ անկախ իրենց ինտելեկտուալ և ֆիզիկական հնարավորություններից: Զինված ուժերը  ստիպված պետք է անեն ավելի գայթակղիչ և մրցունակ առաջարկներ: Առաջարկությունների գայթակղությունը և մրցունակությունը չեն կարող պայմանավորված լինել միայն աշխատավարձով, կեցության խնդիրների լուծմամբ կամ  սոցիալական այլ ուղղվածությամբ: Համոզված եմ, որ ՀՀ քաղաքացիներին կարող ենք մրցունակ առաջարկ անել, եթե այն օրենքով ամրագրված երկարաժամկետ համագործակցության շրջանակում է, երբ «պրոֆեսիոնալը» համագործակցության առաջարկ է անում ապագա պրոֆեսիոնալին, երբ պայմանագրային զինծառայության անցնելու ցանկություն ունեցող քաղաքացին հստակ տեսնի, որ մի գեղեցիկ օր խաբված չի լինելու, որ ծառայության տարիները չեն դառնալու կորած տարիներ, ինչը հաճախ է տեղի ունենում մեր զինված ուժերում:

Արցախյան պատերազմի ավարտից հետո ԶՈւ-ի ղեկավար կազմը չհիմնվեց Արցախյան պատերազմի փորձի վրա, ավելին` ԶՈւ-ի ղեկավարումն իրենց վրա վերցրին խորհրդային մտածելակերպով ղեկավարներ: Բարձրաստիճան սպայական կազմը գիծ քաշեց նախորդող հաղթական շրջանի վրա՝ ստեղծելով մի համակարգ, որտեղ մարդն արժեք չէ: ԶՈւ-ի կառավարման ամբողջ փիլիսոփայությունը կառուցվեց  «Լսում եմ» , «Ճիշտ այդպես»-ի փիլիսոփայությամբ: 1992-1994 թթ. պատերազմի մեջ ընդգրկված  ստորաբաժանումներում (ջոկատ, վաշտ, պաշտպանական շրջան) մարդը` շարքային, թե՝ սպա, արժեք էր՝ անուն առ անուն: Արցախյան պատերազմն անհայտ զինվոր չի ունեցել, յուրաքանչյուր զինվոր եղել է անհատականություն և առանձին մարդկային արժեք, իսկ պատերազմից հետո կառուցված անհայտ զինվորի հուշարձանները, ցավոք եկան ասելու, որ մարդ-զինվորը առանձին արժեք չէ, անհատականություն չէ, այն «անհայտ է» ու անանուն:

Թե բարձրաստիճան հրամանատարական կազմը, թե լրատվական դաշտը զինծառայողների շուրջ խոսք կառուցելուց օգտագործում են «պարտադիր ժամկետային զինծառայող» կամ «պայմանագրային զինծառայող» բառակապակցությունները: Շատ եմ խոսել թե հրամանատարական կազմի, թե շատ լրագրողների հետ՝ համոզելով, որ պայմանագրային բառից առաջ օգտագործեն «պրոֆեսիոնալ» բառը: Առայսօր դեռ ԶՈւ-ում չի օգտագործվում «պրոֆեսիոնալ պայմանագրային» արտահայտությունը: Ասել է թե՝ փորձ չի արվում պայմանագրային զինվորական ծառայություն անցած ՀՀ քաղաքացուն  մղել իր ընտրած զինվորական մասնագիտության մեջ պրոֆեսիոնալ զինվորական դառնալու ցանկությանը: Իսկ որքան պրոֆեսիոնալ է գործի նկատմամբ ընկալումը, նույնքան էլ՝ իր գործին նվիրվածությունը և արդյունավետությունը:

Տարբեր ժամանակների քաղաքական գործիչներ հայտարարել են պրոֆեսիոնալ բանակ ունենալու անհրաժեշտության մասին: Այս տեսակետը անհնարինության տիրույթից է՝ գոնե մինչև Արցախյան խնդրի կարգավորումը: Ըստ ամերիկյան փորձագետների գնահատման (Հայ-ամերիկյան ռազմական համագործակցության շրջանակում ամերիկյան փորձագետները գնահատել են Հայաստանի կարողությունները)՝ Հայաստանի պրոֆեսիոնալ բանակի թվակազմը չի կարող գերազանցել 15000-ը:

Զինված ուժերը պայմանագրային-շարքային կազմով համալրելու գործընթացն ի սկզբանե եղել է սխալ: 1994 թ. ռազմական գործողությունները ավարտվելուց հետո հարյուրավոր կամավորականներ իրենց տեղը չէին գտնում քաղաքացիական կյանքում: Սկզբնական շրջանում ՊՆ ղեկավարությունը նրանց ընդառաջ գնաց, ստեղծելով պայմանագրային ծառայության ստորաբաժանումներ, իսկ հետո պարտադիր զորակոչի թվակազմի կրճատմամբ նրանք դարձան պահանջված: Տարեցտարի ավելացավ պայմանագրային կազմի թվաքանակը, տեղի էր ունենում սերունդափոխություն: Բայց մինչ օրս  նրանց հետ շարունակում ենք դեռ վարվել  որպես «վարձու պահակների»՝ երբեք չփորձելով նրանց դարձնել պրոֆեսիոնալ զինծառայողներ, հաճախ հանդուրժելով նաև 15 օր տանը, 15 օր պահակային ծառայություն կարգավիճակը (բացառությամբ մի քանի հատուկ ստորաբաժանումների):

Փաստենք, որ ունենք տարանջատ պարտադիր ծառայության ստորաբաժանումներ և պայմանագրային ծառայության ստորաբաժանումներ: Մարդկային ռեսուրսների ճիշտ կառավարման առումով, և ավելի մարտունակ ստորաբաժանումներ ունենալու համար անհրաժեշտ է ճիշտ համադրում կատարել պրոֆեսիոնալ շարքային կազմի և պարտադիր շարքային կազմի ծառայության միջև:

Փորձեմ շարադրել իմ պատկերացումները  Զինված ուժերը՝ պայմանագրային կազմով համալրման վերաբելյալ:

Պարտադիր զինծառայության զորակոչվող երիտասարդները՝ սկսած 16 տարեկանից հոգեբանորեն տրամադրվում են օրենքով սահմանված պարտավորությանը: Դժվար չէ այդ կազմի առանձին անձանց համոզել՝ անցնեն պայմանագրային ծառայության, որովհետև կես գործն արդեն արված է, դժվարը հետոն է, երբ պետք է համոզես, որ կնքի հաջորդ պայմանագիրը: Այս մասին պետք է  երիտասարդների հետ խոսվի դպրոցում, հետո զինկոմիսարիատում, եթե դեռ չի «համոզվել» շարունակել  խոսել նրանց հետ ծառայության 2 տարվա ընթացքում:

Աշխարհի շատ բանակներում, այդ թվում՝ Խորհրդային Բանակում, հետևաբար նաև՝ մեր բանակում, ամենափոքր մարտական միավորը համարվում է ջոկը` խաղաղ ժամանակ 7 շարքային կազմով, պատերազմի ժամանակ՝ 9 կամ 10: Տեխնոլոգիապես հագեցած բանակներում այլևս ջոկն ամենափոքր մարտական միավորը չէ` կառուցվածքային առումով այդպես է, սակայն մարտի ժամանակ այն կիսվում է ու կիսվում, անգամ փորձ է արվում հասնել նրան, որ առանձին զինվորը խնդիր կատարելիս հասնի ինքնուրույն որոշում կայացնելու կարողությանը` գիտելիք, զենք, հանդերձանք և ֆիզիկական ընդունակություն ճիշտ համադրությամբ:

Ավելի մարտունակ ջոկ ունենալու անհրաժեշտությունից ելնելով՝ պետք է ճիշտ համադրում կատարել պայմանագրային պրոֆեսիոնալ շարքային կազմի և պարտադիր ծառայության շարքային կազմի միջև: Լավագույն համադրումը կլինի այն, որ յուրաքանչյուր ջոկում ունենանք պրոֆեսիոնալ ջոկի հրամանատար սերժանտ: Արդյունքում՝ դասակում կձևավորվի վերադասության մի վիճակ, երբ նմանը կշփվի նմանի հետ (դասակի հրամանատարը կշփվի ջոկի հրամանատարի հետ՝ որպես պրոֆեսիոնալը պրոֆեսիոնալի հետ, իսկ ջոկի հրամանատարը կշփվի շարքային կազմի հետ՝ որպես շարքայինը շարքայինի հետ):

Ի վերջո, շարքային զինվորին կրթում են, դարձնելով բռնի ուժի գործադրող, իսկ հրամանատարն այդ բռնի ուժի կառավարիչն է: Այս է ստորաբաժանումը մարտի տանելու ամբողջ փիլիսոփայությունը: Պրոֆեսիոնալ ջոկի հրամանատարը համարվում է բռնի ուժ գործադրող կառավարիչ, ում համար հեշտ է խոսել բռնի ուժ գործադրողի հետ և բռնի ուժի կառավարչի հետ:

Շարունակելի….

Գեներալ-լեյտենանտ Արթուր Աղաբեկյան