Տպել
Եկեք անկեղծ լինենք։ Այս անսովոր դժվար օրերին, որոնք հայտնի չէ, թե երբ են ավարտվելու, անընդհատ վիճաբանություններ են ծագում այն հարցի շուրջ, թե ինչ պետք է անի քաղաքացին, որպեսզի թեթևացնի պետության հոգսը, և ինչ պիտի անի պետությունը քաղաքացու համար։
Եվ ես կրկին ու կրկին հիշում եմ իմ վեճը ֆեյսբուքյան ընկերներիս հետ։ Այն ժամանակ վիճակը բնականոն էր ու մեր վեճն էլ սովորական աղբամանի շուրջ էր, բայց ի վերջո թեման նույնն էր՝ ինչ պիտի անեմ ես, և ինչ պիտի անի պետությունը։
Ես հարցնում էի՝ եթե կանգառում կանգնած եմ, ծխում եմ, երթուղայինս գալիս է, իսկ մոտակայքում աղբաման չկա, ես ի՞նչ պիտի անեմ՝ ստիպված ծխախոտի մնացուկը գետնին եմ գցում։ Գիտակցում եմ, որ շատ վատ բան եմ անում, չեմ ուզում աղտոտել միջավայրը, բայց ես ի՞նչ անեմ, եթե պետությունը, տվյալ դեպքում՝ քաղաքային իշխանությունները չեն կատարում իրենց պարտականությունները և աղբաման չեն տեղադրում կանգառում։
Ընդդիմախոսները հակադարձում էին՝ նախ, դու շատ վատ ես անում, որ ծխում ես, և ուրեմն ծխելու հետ կապված բոլոր պրոբլեմները քո անձնական պրոբլեմներն են։ Առավել վատ է, որ կանգառում ես ծխում, բոլոր քաղաքակիրթ երկրներում կանգառում ծխելն արգելված է, և ուրեմն պետությունը ամենևին պարտավոր չէ հատուկ քեզ համար աղբաման տեղադրել կանգառում։ Էդպես էլ չհամոզեցինք միմյանց։ Բայց մի օր կարդացի Ֆազիլ Իսկանդերի «Լուսաֆորը» ստեղծագործությունը, որից էլ ուզում եմ մի մեծ հատված մեջբերել, բայց նախ՝ մի երկու խոսք այդ հրաշալի գրողի մասին։
Այս տարի Ֆազիլ Իսկանդերը կդառնար 91 տարեկան։ Ժամանակին ներկայացվել է Նոբելյան մրցանակի։ Ռուսաստանցի մեկ այլ հայտնի գրող՝ Անդրեյ Բիտովը, փաստել էր՝ «Նա ծնվել է Սև ծովի ափին գտնվող մի փոքրկ երկրում՝ Աբխազիայում, և հենց այդ փոքր երկրի պրիզմայով է նայել ողջ Խորհրդային կայսրությանը»։
Թերևս այսքանը: Եթե առաջիկայում առիթ լինի, ավելի մանրամասն կանդրադառնամ Ֆազիլ Իսկանդերին, իսկ հիմա մի հատված իր ստեղծագործությունից, որը կոչվում է «Լուսաֆորը»։
«Փոքր, խաղալիքի պես հմայիչ հնագույն գերմանական քաղաք։ Մենք՝ ռուսական պատվիրակության մի քանի անդամներս, ուշ գիշերով վերադառնում ենք հյուրանոց։ Չնայած լուսաֆորը ցույց է տալիս, որ չի կարելի անցնել փողոցը, մենք այն անցնում ենք։ Անցնում ենք, քանի որ ոչ մի շարժվող մեքենա չի երևում։ Երբ մենք այն անցնում էինք, ես լսեցի մի քանի գերմանացիների դժգոհ քրթմնջոց։ Ի տարբերություն մեզ, նրանք մայթին կանգնած սպասում էին կանաչ լույսին։ Եվ չնայած ոչ մի մեքենա չկար, նրանք միևնույնն է, կանգնած սպասում էին։
Ես մտածեցի, որ սա է հենց դեմոկրատիան՝ ամենացածր և հավանաբար ամենակարևոր մակարդակում։ Սա նման է պետության և քաղաքացու միջև կնքված անխոս պայմանագրի։ Կան բաներ, որոնք քաղաքացին ունակ չէ հսկել, սակայն պետությունը պարտավոր է կատարել դա, և կան բաներ, որոնք պետությունը չի կարող հսկել, սակայն քաղաքացին է պարտավոր կատարել։ Քաղաքացիությունը ծխախոտի կոթուկը մինչև աղբաման հասցնելն է։ Իսկ պետականությունը՝ այնպես անելն է, որ մինչ հաջորդ աղբաման ընկած ճանապարհը շատ հոգնեցուցիչ չլինի։
Դեմոկրատական պետության քաղաքացին հասկանում է, որ իր իսկ անձնական արժանապատվության համար շահավետ է չսպասել ոստիկանությանը և կոթուկը սեփական կամքով աղբաման հասցնել, իսկ դեմոկրատական պետությունը հասկանում է, որ ավելի շահավետ է մի քանի հատ ավելի աղբաման տեղադրել, քան շատ ոստիկան պահել։ Դա էլ հենց ժողովրդավարության փոխշահավետ գործելակերպն է։
Բայց ինչպե՞ս է այն սկսվում։ Կարելի է մտածել, որ սա միաժամանակ իրականացվող գործընթաց է՝ վերից վար և վարից վեր։ Բայց այդպես չէ։ Ամեն ինչ սկսվում է վառ օրինակից։ Պետության մեջ ամենալավ երևացող կետը, որին բոլորն ուշադիր հետևում են, պետության իշխանությունն է։ Եվ երբ քաղաքացին, նայելով իշխանությանը, ինքն իրեն ասում է՝ «տես է, չեն գողանում, տես է, չեն ստում, տես է, երեկ սխալվել են, այսօր, այլ ոչ թե տարիներ անց, ընդունում են, որ սխալ են թույլ տվել», այդ քաղաքացին հանգում է նաև այս եզրակացությանը. «Չէ, երևում է՝ ստիպված եմ կոթուկս աղբաման հասցնել»։
