Տպել
Վերջին տարիներին թյուրքական պետությունների միջեւ համագործակցությունը զգալիորեն ակտիվացել է։ 2009 թվականին ստեղծված Թյուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհուրդը, որը նաեւ հայտնի է որպես Թյուրքական խորհուրդ, 2021 թվականին վերածվել է Թյուրքական պետությունների կազմակերպության՝ նպատակ ունենալով ապահովել «ավելի մեծ փոխադարձ աջակցություն եւ համերաշխություն՝ իր անդամների կարիքներին համապատասխան»,- գրում է National Interest-ը։
«Թյուրքական խորհուրդը Թյուրքական պետությունների կազմակերպության վերածվելու հայտարարությունից անմիջապես հետո Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության հովանու ներքո հրատարակված Global Times-ը գրել է, թե այս փոփոխությունը ցույց է տալիս, որ «կազմակերպությունը քաղաքականացվել եւ վերածվել է քաղաքական կազմակերպության»՝ «պանթուրքիզմի» միտումով։ «Այս կազմակերպությունը կարող է հրահրել ծայրահեղ ազգայնականության աճ, որը կարող է ուժեղացնել էթնիկ հակամարտությունները եւ հարված հասցնել տարածաշրջանային կայունությանն ու անվտանգությանը», – նշվում է հոդվածում։ Մեկնաբանության մեջ հերքվում է Չինաստանի հյուսիս-արեւմուտքում ապրող ույղուրների թյուրքական ծագումը եւ կոչ է անում Չինաստանին զգոն լինել պանթուրքիզմի եւ «Չինաստանը պառակտել փորձող անջատողական ուժերի դեմ» պայքարում:
Թյուրքական միության եւ նույնիսկ թյուրքական միավորման ստեղծման գաղափարը լայն աջակցություն է ստացել 20-րդ դարի սկզբին, սակայն Կենտրոնական Ասիայում եւ Կովկասում Ռուսական կայսրության, իսկ այնուհետեւ Խորհրդային Միության գերիշխանության պատճառով այդ գաղափարի ժողովրդականությունն աստիճանաբար մարել է։ «Սառը պատերազմից» հետո եկած ժամանակաշրջանում այս գաղափարը վերածնվել է, եւ թյուրքական նշանավոր գործիչները էլ ավելի ուժեղ թյուրքական դաշինք ստեղծելու կոչ են արել:
Թուրքական պետությունների միջեւ համագործակցության ընդլայնումը կարող է կարեւոր ռազմավարական հետեւանքներ ունենալ ողջ Եվրասիայի համար։ Սա կարող էր հեշտացնել Ասիայի եւ Եվրոպայի միջեւ առեւտուրը եւ կարող էր կարեւոր դեր խաղալ Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգության մեջ: Մասնավորապես, ռուս-ուկրաինական պատերազմից հետո Միջին միջանցքը կամ Տրանսկասպյան միջազգային տրանսպորտային երթուղին (TITR) մեծ ուշադրություն է գրավել՝ որպես Եվրոպայի մատակարարման շղթաների այլընտրանքային ճանապարհ։ Սակայն թյուրքական համագործակցության աճի եւս մեկ կարեւոր հետեւանք կա, այն է՝ նրա հնարավոր դերը Չինաստանի հետ ավելի լայն հակամարտությունում:
Չինական ներխուժումը Թայվան կարող է վերածվել ավելի զանգվածային պատերազմի՝ այլ երկրների մասնակցությամբ: ԱՄՆ-ն իր հերթին լրջորեն կքննարկի հակամարտությանը միջամտելու հնարավորությունը՝ Թայվանի գրավումը կանխելու համար։ 2021 թվականից նախագահ Ջո Բայդենը մի քանի անգամ ասել է, որ Միացյալ Նահանգները կպաշտպանի Թայվանը, եթե Չինաստանը ներխուժի կղզի։ Հակամարտության մեջ կարող են ներգրավվել նաեւ այլ երկրներ, ինչպիսիք են Ճապոնիան եւ Ֆիլիպինները: Բայց ապահով կմնա՞ն արդյոք նման սցենարի դեպքում Չինաստանի արեւմտյան սահմանները:
Չինաստանի հարեւաններից ոչ մի ազգ, հավանաբար, այնքան շահագրգռված չի լինի մայրցամաքային Չինաստանի մեծ մասերը գրավելու հարցում, որքան թյուրքական աշխարհը, եթե տարածաշրջանում համատարած հակամարտություն սկսվի: Չինաստանի Սինցզյան շրջանում, կամ, ինչպես ույղուրներն են անվանում, Արեւելյան Թուրքեստանում, որն իր տարածքով ավելի մեծ է, քան Կալիֆոռնիան, Տեխասը, Իլինոյսը եւ Նյու Յորքը միասին վերցրած՝ ույղուրական մեծ բնակչությունն ապրում է չինական դաժան ռեպրեսիայի համակարգի շրջանակներում:
Քանի որ թյուրքական պետությունների միջեւ համագործակցությունն աճում է, նրանց դաշինքը, ամենայն հավանականությամբ, կներառի ռազմական գործերում համագործակցության աճ եւ նույնիսկ կարող է անցնել ռազմական դաշինքի ձեւավորման: Նման քայլը կնշանակի Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի՝ ուժեղ եւ ունակ ռազմական ուժերով ավելի մեծ ելք դեպի Կենտրոնական Ասիա չինական սահմաններով: Թյուրքական ուժեղ դաշինքը կարող է նաեւ օգնել Չինաստանի շուրջ ստեղծել համագործակցային Ալթայի աղեղ, որը կներառի Մոնղոլիան եւ, հնարավոր է, Ճապոնիան ու Հարավային Կորեան:
Չինաստանի աճող ռազմական հզորության եւ Թայվանը գրավելու վճռականության պայմաններում միայն նման քայլի համար համարժեք կամ ավելի բարձր գնի գաղափարը կարող է հուսալի զսպող գործոն լինել: Թայվանի համար ավելի լայն պատերազմի դեպքում թյուրքական դաշինքի հետ պոտենցիալ պատերազմը եւ Սինցզյանի հնարավոր կորուստը Չինաստանի ցանկացած առաջնորդի կստիպի երկու անգամ մտածել»:
