Տպել
Ժամանակակից հայ գրականության լավագույն ներկայացուցիչներից մեկի՝ արձակագիր Գուրգեն Խանջյանի «Տու՛ր ձեռքդ, պստլո՛» վեպը շուտով կհանձնվի ընթերցասեր հանրության դատին: Նրա ստեղծագործական ուղու մասին «Արմենպրես»-ի թղթակիցը զրուցեց հեղինակի հետ:
–Ի՞նչը խթան դարձավ, որ Դուք հասուն տարիքում սկսեցիք լրջորեն զբաղվել գրականությամբ:
–Երբ փոքր էի, մայրս Թիֆլիսի դպրոցներից մեկում հայոց լեզվի ուսուցչուհի էր, գրականության մասին խոսակցություններ տանը միշտ են եղել: Պատանեկան հասակում տարվեցի իրական կյանքով: Կարդացածս բոլոր գրքերը դրեցի մի կողմ և սկսեցի ապրել, ապրել: Ինձ գրավում էին արկածները, ճամփորդությունները, նոր մարդիկ, նոր միջավայրը. ամեն տեղ էի: 30-ից հետո եկավ ապրածս ամփոփելու ժամանակը, և ինքնարտահայտման ավելի լավ ձև, քան արձակը, ես չգտա: Վեպ գրելիս հասկանում ես, որ այն քո առջև հարցեր է դնում, և դու վեպից վեպ ավելի լավ ես ճանաչում ինքդ քեզ: Ինձ խոսք էր պետք, ոչ միայն մաքուր արվեստ, այլև խոսքի տրամաբանության ոլորտ:
Առաջին գործս կիսամանկական ստեղծագործություն էր, որը տպագրվեց «Կանչ»-ում:
-Ի՞նչ զգացողություն ունեցաք, երբ առաջին անգամ տպագրված տեսաք ձեր գործը:
-Ինձ թվաց, որ աշխարհը պետք է փոխվի, որ բոլորը պետք է խոսեն իմ պատմվածքից, սակայն ընթացքում հասկանում ես, որ այդպես չէ, պետք է շատ գրել, աշխատել: Սկսնակի հիացական տպավորությունը երբեք չի կրկնվել. գուցե միայն առաջին գիրքս հրատարակելու ժամանակ: 1994 թվականին «Շարժասանդուղք» և «Հիվանդանոց» գրքերը հրատարակվեցին: 80-ականներին, երբ Կարեն Սիմոնյանը կարդում էր իմ գործերը, ասում էր. «Դու հասկանու՞մ ես, որ եթե շարունակես նման կերպ գրել, քեզ երբեք չեն տպագրի»: Խորհրդային իրականության մեջ գրական ոլորտում չկար էքզիստենցիալիզմ, որը հեռու էր սոցռեալիզմից: Սիմոնյանը չէր պատկերացնում, որ Խորհրդային Միությունը կփլուզվի: Փլուզումից հետո ես կանգնած մնացի փլատակների վրա, բայց պատրաստ՝ նոր տեսակի գրականության ձեռագրերով:
– Ձեր ստեղծագործությունները մի շարք մրցանակների են արժանացել: Դուք ձեր ո՞ր գործն եք լավագույնը համարում և ինչո՞ւ:
-Դժվար է ասել. անփորձ էի, երբ գրեցի «Հիվանդանոց»-ը, և այն յուրովի եմ սիրում, քանի որ արված է գրական հոտառությամբ, «Լուր չկա» վեպը թանկ է, որովհետև ազատության, հիպիների, իմ երիտասարդության մասին է, իսկ վերջին «Տու՛ր ձեռքդ, պստլո՛» գիրքը ամփոփում է ամբողջը՝ իմ ապրած, չապրած տարիները…
-Հարցազրույցներից մեկում նշել եք, որ Դոստոևսկին իր գրքերում ներկայացնում է իր ես-ը կերպարային տարբեր դրսևորումներով: Կարո՞ղ ենք նույնը ձեր մասին ասել:
-Իհարկե: «Ենոքի աչքը» գրքում ներկայացված երկու եղբայրներն իմ երկու կեսերն են, հավասար: Եթե ես նրանց բաժանեմ ու կարողանամ առանձին ապրել, ապա այդպես կապրեմ: Գրքիս շունն էլ եմ ես, կատուն, առնետն էլ. բոլորն ինձնից մի մաս ունեն:
-Ձեր ստեղծագործություններում հաճախ ենք հանդիպում շնամարտերի վառ նկարագրությունների…
-Դոստոևսկին ասում էր, որ ինչպես ապրում ենք, այնպես էլ գրում ենք: Միշտ ներկա եմ լինում շնամարտերի: Կարծում եմ` շատ ազնիվ մարզաձև է: Մարդկանց թվում է, թե շներն իրար ուտում են, բայց այդպես չէ: Կիրք կա դրանում, մաքուր բնազդների, ուժի, կամքի դրսևորում: Մարդը կամաց-կամաց դառնում է թորած ջրի պես, տոպրակների տակ ապրող, կտրվում է ամեն ինչից, ինքն իրեն դարձնում իներտ, ինֆանտիլ, սինթետիկ, բողոքում է ամեն ինչից. տերևը չպոկեք, շունը շան հետ չպիտի կռվի… Բայց այդպես չէ, քանի որ ձեզանից դուրս գոյություն ունի այլ աշխարհ, բնություն, որտեղ կռվում են, հենց ձե ր ներսում կռվում են, պարզապես ձևերն են այլ: Ինչու՞ ենք մենք մեզ այդքան թուլացնում:
Եթե դու վերացնես շնամարտը, կվերանա հայկական գելխեղդ շան ցեղատեսակը: Ո՞րն է ավելի շնասիրական: Շնամարտերում որոշվում են ամենաուժեղ շները, որոնք պետք է սերունդ տան, որ հաջորդները նույնպես ուժեղ լինեն:
-Գնացքներ, ռելսեր, գերեզմանոց: Ինչո՞ւ:
-Մեր հայրենիքը մեր մանկությունն է: Երբեմն վեպ գրելիս ինքս ինձ ասում եմ. «Խանջյա՛ն, այստեղ շնամարտ, գերեզման, գնացք, ռելս, ուղևորություն չե՛ս գրելու»: Հետո տեսնում եմ, որ անուժ եմ այդ ամենի դեմ: Թիֆլիսում ապրել եմ երկաթգծերի և գերեզմանոցի հարևանությամբ: Ողջ մանկությունս անցկացրել եմ այդ տարածքներում` խաղալով, վազվզելով: Երբ լսում էի գնացքի ձայնը, հստակ կարող էի ասել այն բեռնատար է, թե մարդատար և քանի վագոն ունի: Առանց այդ դրվագների գրականությունս չոր կլիներ:
-Գիրք գրելիս նախապես ինչ-որ նպատակ հետապնդո՞ւմ եք: Անդրադառնո՞ւմ եք հատուկ հարցերի, որոնց շնորհիվ այն լավ կիրացվի:
-50-ից ավել պատմվածք ունեմ, 6 վիպակ, 5 վեպ, որոնցից ոչ մեկը չեմ գրել լայն զանգվածներին վաճառելու նպատակով, բայց դրամատուրգիայի մի մասը պատվերով է արված: Շուտով Հ. Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնում կներկայացվի իմ պիեսներից մեկի հիման վրա բեմադրված ներկայացումը, որը պատմում է ծերուկի մասին, որը խոսել չգիտի: Ցանկացել եմ ներկայացնել անխոս բարությունը, հանդուրժողականությունը: Այն կատակերգական ժանրում է:
Վիգեն Չալդրանյանի պատվերով օպերայի լիբրետո եմ գրել, սակայն այն դեռ չի բեմադրվել:
-Որո՞նք են ձեր ուժեղ կողմերը:
-Ամենաուժեղ կողմերն իմ ամենաթույլ կողմերն են: Որքան էլ պարադոքսալ հնչի, այդպես է: Համառ մարդ եմ, համբերություն ունեմ և կարողանում եմ իմ թուլությունը համառությամբ առաջ տանել: Ի վերջո, պարզվում է, որ դա ուժ է: Իմ թուլություններն ինձ թույլ են տալիս աշխարհն ավելի լավ տեսնել, տարրալուծել:
-Շուտով լույս է տեսնելու ձեր «Տու՛ր ձեռքդ, պստլո՛» գիրքը: Ինչի՞ մասին է այն, որտե՞ղ են տեղի ունենում գործողությունները, ովքե՞ր են հերոսները:
-Գիրքն 80 տոկոսով կենսագրական է: Իրադարձություններն ամեն տեղ են. ես ճամփորդում եմ տարբեր վայրերում: Վեպում չեմ ներառել կենսագրությանս այն հատվածները, որոնք կխանգարեին ստեղծագործության ընթացքին: Հերոսներն ինձ հարազատ մարդիկ են, ներկայացված է 70-ականների Երևանը, մանկությանս Թիֆլիսը, որոնց առանձին գլուխներ եմ նվիրել: Կան շնամարտ, սերեր, և այդ ամենն իմ անցած ճանապարհի ամփոփումն է:
-Ինչո՞ւ հիմա որոշեցիք ամփոփում անել:
-Հասունացել էր պահը, ազդակներ զգացի, հասկացա, որ եթե հիմա չգրեմ, հետո գուցե ուշ լինի: Զգայարանները կարծրանում են: Չեմ կարծում, որ հետո ինչ-որ պայթյուն լինի, որը կփոխի իմ աշխարհայացքը, տեսակետները: Եթե նման բան լինի, փոքր պատմություններ կգրեմ:
Հարցազրույցը` Անժելա Համբարձումյանի
Լուսանկարը`Մխիթար Խաչատրյանի
