Տպել
«Persona» խորագրի հյուրը Հայաստանի Ժողովրդական կուսակցության նախագահ Ստեփան Դեմիրճյանն է
– Պրն Դեմիրճյան, թեև Դուք հանրությանը հայտնի մարդ եք, բայց կխնդրեի մի քանի խոսքով պատմել ձեր մասին։
– Համառոտ ներկայացնեմ։ Ծնվել եմ 1959 թվականին, սովորել եմ թիվ 114 անգլիական թեքումով դպրոցում, ավարտել եմ պոլիտեխնիկական ինստիտուտը՝ էլեկտրատեխնիկական ֆակուլտետը, որից հետո աշխատել եմ Երևանի էլեկտրատեխնիկական գործարանում։ Սկսել եմ վարպետից և հասել եմ մինչև գլխավոր ինժեների տեղակալի պաշտոնին։ Հետո նշանակվել եմ Ծրագրավորվող հրահանգասարքերի գործարանի (որը հետագայում դարձավ «Մարս» միավորում) գլխավոր ինժեներ, տնօրենի պաշտոնակատար, հետո՝ «Մարս» միավորման գլխավոր տնօրեն։ Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու եմ։ 1999 թվականից մինչ օրս ղեկավարում եմ Հայաստանի Ժողովրդական կուսակցությունը։
Բնակվում ենք Զարուբյան փողոցում՝ Սահմանադրական դատարանի ետևը… Երևի դա էլ կանխորոշեց, որ մենք սահմանադրական ճանապարհով ենք գնում (ծիծաղում է.– Բ.Թ.)։
– Փաստորեն, դուք էլ եք Պոլիտեխնիկն ավարտել, ինչը մի տեսակ հաստատում է այն օրինաչափությունը, որ մեր բոլոր քաղաքական գործիչներն ավարտել են հենց այդ բուհը։
– Չէի ասի։ Բոլորը չեն, որ Պոլիտեխնիկն են ավարտել։ Բացի այդ, թեկուզ ավարտել եմ այդ բուհը, բայց ունեցել եմ հումանիտար հակումներ։ Բացի գեղարվեստական գրականությունից, շատ սիրել եմ կարդալ պատմական, քաղաքագիտական գրականություն, երբեմն կոնսպեկտում էի։ Երբ հայրս առաջին քարտուղար էր, նրան հատուկ գրքեր էին ուղարկում, որոնք հասկանալի պատճառներով՝ չէին հրատարակվում։ Ես հաճույքով կարդում էի այդ գրքերը։
– Դուք եղել եք Հայաստանի Կենտրոնական կոմիտեի առաջին քարտուղարի, նույնն է թե՝ պետության առաջին դեմքի որդին։ Այդ ազդեցությունը Ձեզ վրա ի՞նչ ձևով եք զգացել։
– Դա առաջին հերթին ենթադրում էր որոշակի պատասխանատվություն, սահմանափակումներ։ Ես ամեն ինչ արել եմ, որ իմ պահվածքով հորս վրա ստվեր չընկնի։ Կարեն Դեմիրճյանի որդին լինելը ենթադրում է պատասխանատվության զգացում։
– Իսկ Կարեն Սերոբիչը խի՞ստ հայր էր։
– Խստապահանջությունը նրա մոտ զուգորդվում էր բարության հետ։ Բայց արդեն որոշակի տարիքից հետո մեր հարաբերություններն ընկերական էին։ Շատ էր կիսվում ինձ հետ։ Շատ եմ ուղեկցել իրեն, երբ առաջին քարտուղար եղած ժամանակ այցելություններ էր ունենում, գնում շրջաններ և այլն։ Եվ, բնականաբար, 1998թ. երբ նա վերադարձավ քաղաքականություն, ես նրա կողքին էի։
– Ո՞րն է Ձեզ ավելի հոգեհարազատ՝ քաղաքականությո՞ւնը, թե՞ Ձեր բուն մասնագիտությունը։ Եթե Հայաստանում ամեն ինչ Ձեր ուզածով լիներ, ու Դուք ձեր ներկայության կարիքը չզգայիք քաղաքականության մեջ, կվերադառնայի՞ք հին մասնագիտությանը։
– Քաղաքականությունից բացի, կյանքում շատ այլ հետաքրքիր բաներ կան։ Ես սիրել եմ իմ գործը, հպարտանում եմ նրանով, որ դժվարագույն պայմաններում կառուցել եմ Հայաստանի լավագույն գործարաններից մեկը՝ «Մարսը»։ Ինչ վերաբերում է քաղաքականությանը, ապա դեռ այն ժամանակ էլ, երբ հայրս առաջին քարտուղար էր, կարդում էի, հետևում էի քաղաքական զարգացումներին, հայրս էր ինձ հետ կիսվում։ Քաղաքականությունը, այսպես ասած, ներսից գիտեի։ Բայց քաղաքական դաշտ մտնելու պլաններ չունեի։ 1999թ. ինձ նույնիսկ առաջարկում էին մտնել «Միասնություն» դաշինքի համամասնական ցուցակ, չհամաձայնեցի։ Իհարկե, իմ ուժերի սահմաններում օգնում էի, բայց ես ունեի իմ գործը, իմ կյանքը… Սակայն հոկտեմբերի 27-ից հետո իսկապես ձևավորվել էր պահանջ, և ես որոշում կայացրի մտնել քաղաքականություն։
– Հասարակության կողմից այնպիսի հարգանքի արժանանալու համար, ինչպիսին ուներ Կարեն Դեմիրճյանը, մարդկային ի՞նչ որակներ են անհրաժեշտ քաղաքական գործչին։
– Նախ՝ նշեմ, որ Կարեն Դեմիրճյանը բացառիկ երևույթ էր. իր ամբողջ կյանքում անմնացորդ ծառայել է մեր երկրին ու ժողովրդին և մարդկանց սրտում է՝ իր արած գործերով։
Իսկ առհասարակ, մարդիկ գնահատում են ազնվությունը, գործիմացությունը, խոսքի և գործի համապատասխանությունը, բարոյական նկարագիրը։ Իհարկե, այդ ամենից բացի, քաղաքական գործչի մեջ պետք է լինի նաև «խարիզմա» ասածը։
– Իսկ, օրինակ, ձեր երիտասարդության տարիներին հաճա՞խ է եղել, որ Ձեզ խնդրեն ինչ-որ հարցում միջնորդել Կարեն Դեմիրճյանի մոտ։
– Ես ասացի, որ Կարեն Դեմիրճյանի որդին լինելն առաջին հերթին մեծ պատասխանատվություն էր նշանակում ինձ համար։ Իհարկե, շատ-շատ մարդիկ էին մոտենում՝ տարբեր հարցերով։ Եթե իսկապես մարդն օգնության կարիք ուներ, փորձում էի օգնել։ Բայց որ միջնորդեի պաշտոնի հարցում կամ նման այլ հարցերում, այդպիսի բաներ չեն եղել։ Բացի այդ, հայրս ինքը նման բան թույլ չէր տա։ Այլ հարց է, որ կարող է ինչ-որ մեկի մասին կարծիքս հարցներ։ Մի հետաքրքիր դեպք հիշեցի։ Այդ ժամանակ հայրս Կոմկուսի առաջին քարտուղարն էր։ Մի օր հեռախոսազանգ հնչեց մեր տանը, չեմ հիշում՝ որ պաշտոնյան էր։ Ու քանի որ իմ ու հորս ձայներն իրար շատ նման էին՝ նա սկսեց զեկուցել, թե՝ Կարեն Սերոբիչ, սա ենք արել, նա ենք արել… Ասացի՝ Կարեն Սերոբիչը չի։ Չհավատաց, ասում է՝ կատակում ե՞ք, Կարեն Սերոբիչ։ Այնպես որ, միջնորդելու կարիք էլ չկար, կարող էի հեռախոսը վերցնել ու զանգել ում որ պետք է (ծիծաղում է.- Բ.Թ.)։
– Մի քիչ էլ խոսենք Ձեր մոր՝ տիկին Ռիմայի մասին։ Դուք նշեցիք, որ առաջին քարտուղարի որդի լինելը մեծ պատասխանատվություն էր։ Իսկ առաջին քարտուղարի կին լինելը նույնքան, կամ գուցե՝ ավելի մեծ պատասխանատվություն չէ՞ր ենթադրում։
– Իհարկե։ Եվ ես պիտի ասեմ, որ նա պատվով է իր դերը կատարել։ Ամեն ինչով սատարել, օգնել է հորս։ Եվ հիմա էլ ամեն ինչ անում է Կարեն Դեմիրճյանի հիշատակը վառ պահելու համար։
– Ե՞րբ եք ամուսնացել, և Ձեր կինն ինչո՞վ է զբաղվում հիմա։
– Ամուսնացել եմ 1985 թվականին։ Կինս` Թամարան, մասնագիտությամբ բանասեր է։ Ցավոք սրտի, հիմա իր մասնագիտությամբ չի աշխատում, բայց մեր ընտանիքի ամենազբաղված մարդն է։
– Իսկ նա ինչպե՞ս վերաբերվեց քաղաքականության մեջ մտնելու Ձեր որոշմանը։ Չէ՞ որ, բացի պատասխանատվությունից, դա նաև մեծ զբաղվածություն է, և ընտանիքի հետ շփվելու ժամանակ գրեթե չի մնում։
– Նախ՝ ասեմ, որ այդ խնդիրը կար նաև այն ժամանակ, երբ աշխատում էի «Մարս» գործարանում. այդ աշխատանքն էլ էր շատ ժամանակ խլում։ Իսկ քաղաքական դաշտ մտնելուն շատ դրական է մոտեցել։ Ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ ըմբռնումով։
– Ձեր զավակների մասին էլ կպատմե՞ք։
– Ունեմ 3 աղջիկ։ Մեծը՝ Լուսինեն, սովորում է Մոսկվայի Միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի 4-րդ կուրսում և պաշտոնապես ճանաչվել է այդ բուհի լավագույն ուսանողներից մեկը, ինչով ես, բնականաբար, շատ հպարտանում եմ։ Միջնեկ աղջիկս՝ Կարինեն, այս տարի ընդունվեց Ռուս-հայկական սլավոնական համալսարան։ Երկուսն էլ ապագա իրավաբաններ են։ Փոքր աղջիկս էլ՝ Վիկտորիան, դեռ սովորում է Չեխովի անվան դպրոցի 3-րդ դասարանում։
– Աղջիկներին դո՞ւք եք խորհուրդ տվել որտեղ ընդունվել։
– Ոչ։ Բնականաբար, խորհրդակցել ենք, բայց իրենք են որոշել։
– Երեխաները բնավորությամբ ավելի շատ ո՞ւմ են նման՝ Ձե՞զ, թե՞ Ձեր կնոջը։
– Երկուսիս էլ նման են։
– Որևէ օտար լեզվի տիրապետո՞ւմ եք։
– Ինչպես ասացի, անգլիական թեքումով դպրոց եմ ավարտել։ Հետո երկար տարիներ աշխատել եմ անգլիական կազմակերպությունների հետ։ Հիմա էլ կարդում եմ անգլերեն գրքեր, այնպես որ, կարող եմ ասել՝ անգլերեն բավականին լավ գիտեմ։ Կարող եմ հանգիստ խոսել, ելույթ էլ ունենալ…
– Հիմա մեզ մոտ ծայրահեղությունից ծայրահեղություն է։ Երիտասարդների մեծ մասն անգլերեն գիտի, սակայն ռուսերեն չի կարողանում խոսել։ Ո՞րն է, Ձեր կարծիքով, ավելի կարևոր հայերի համար՝ ռուսերե՞նը, թե՞ անգլերենը։
– Ընդհանրապես, երիտասարդները որքան շատ լեզու իմանան, այնքան՝ ավելի լավ. ինչքան լեզու գիտես, այնքան մարդ ես։ Շատ ուրախալի է, որ երիտասարդները անգլերեն լեզվի նկատմամբ ձգտում ունեն, բայց, իհարկե, ռուսերեն էլ է պետք իմանալ։ Իսկ ամենակարևորը՝ առաջին հերթին պետք է ճիշտ հայերեն խոսել իմանալ։
– Իսկ ընդհանրապես, Ձեր ժամանակվա և այսօրվա երիտասարդները շա՞տ են տարբերվում։
– Չեն կարող չտարբերվել, որովհետև տարբեր ժամանակներում, տարբեր երկրներում ենք ապրում։ Հայրեր-որդիներ խնդիրը միշտ էլ կա, միշտ էլ ավագ սերունդն ինչ-որ բանից դժգոհ է և ասում է՝ մեր ժամանակ ուրիշ էր։ Բայց այդպես չէ։ Հիմա էլ կան շատ լավ երիտասարդներ։ Բայց մի բան կարող եմ հաստատ ասել. խորհրդային տարիներին կար իսկապես շատ լավ կրթական համակարգ, մարդիկ լուրջ կրթություն էին ստանում։ Հիմա մեզ մոտ գործում է խորհրդային կրթական համակարգի աղճատված մոդելը։ Մյուս կողմից, սակայն, ինտերնետն ու այլ երկրների առաջնակարգ բուհերի հետ կապերը սովորելու, ինքնազարգանալու չտեսնված հնարավորություն են ստեղծել։
– Կրթությունից բացի՝ մտածելակերպի առումով տարբերություններ չկա՞ն։ Օրինակ, Դուք տեսնո՞ւմ եք այնպիսի բաներ, որ մտածեք՝ ես այդպես չէի անի։
– Ինչպես նշեցի, ժամանակներն ուրիշ են։ Մեր ժամանակ մի տեսակ ավելի առողջ մթնոլորտ էր։ Փողամոլության և ցուցամոլության այսպիսի դրսևորումներ չկային։ Վերջերս փողոցով քայլում էի, ինձ մոտեցան մի քանի երիտասարդներ և զարմանքով հարցրին՝ պրն Դեմիրճյան, բա ձեր թիկնապահներն ո՞ւր են։ Այսինքն, հիմա արժեքային համակարգի խաթարում է նկատվում։
Սակայն ընդհանրացնելն ու երիտասարդներին մեղադրելը սխալ է։ Երիտասարդին ինչպե՞ս կարելի է մեղադրել գիրք չկարդալու համար, եթե նա տեսնում է, որ անգրագետ, հաստավիզ ու բութ հայացքով մարդիկ իրենց այսօր լավ են զգում այս երկրում, ինչ ուզում՝ անում են և դեռ խելք են սովորեցնում։ Խոսքը միայն երիտասարդներին չի վերաբերում, այլ ընդհանրապես։ Բայց ես հոռետեսորեն տրամադրված չեմ։ Իհարկե, երիտասարդներն ավելի ազատ են, անկաշկանդ, բայց չի կարելի ասել, թե հարգալից չեն մեծերի նկատմամբ։ Եվ կան շատ փայլուն, հիանալի երիտասարդներ։ Այլ հարց է, որ, ցավոք սրտի, բանիմաց, խելացի երիտասարդները գնում են Հայաստանից, և այդ միտումը շարունակվում է։ Շատերը մտածում են՝ սովորեն և գնան, Հայաստանից դուրս հաստատվեն։ Այսինքն, այստեղ հեռանկար չեն տեսնում։
– Լավ, վերադառնանք մի փոքր ավելի «ուրախ» թեմաներին։ Ի՞նչ երաժշտություն եք սիրում լսել։
– Տարբեր, նայած տրամադրության։ Բայց շատ սիրում եմ դասական երաժշտություն։ Ունեմ ձայնապնակների ու ձայնասկավառակների մեծ հավաքածու։ Ինքս էլ երիտասարդ տարիներին կիթառ էի նվագում։
– Հիմա չե՞ք նվագում։
– Ոչ։ Վերջին անգամ կիթառը ձեռքս եմ վերցրել մի 30 տարի առաջ։ Բայց եթե պետք լինի, կարող եմ նորից սկսել ու շատ արագ վերականգնել ունակություններս. իմ մոտ այդ զգացողությունը կա։
– Իսկ հիմիկվա մեր ժամանակակից երգիչներին լսո՞ւմ եք։
– Ճիշտն ասած, այդքան չեմ հետաքրքրվում, չեմ լսում։ Բայց, իհարկե, շնորհալի երգիչներ կան, օրինակ՝ Ֆորշը։ Սակայն, ցավոք սրտի, հեռուստաեթերը հեղեղված է անճաշակ երաժշտությամբ։
– Աշխատանքից բացի, ազատ ժամերին ինչո՞վ եք սիրում զբաղվել։ Կիթառ նվագելն արդեն ասացիք, իսկ ուրի՞շ…
– Կիթառն այն ժամանակ էր… Հիմա սիրում եմ կարդալ, անգլերեն եմ կարդում։
Սիրում եմ ֆիլմեր նայել. օրինակ ինձ շատ է դուր եկել «Շոտլանդիայի վերջին արքան» ֆիլմը՝ Ուգանդայի բռնապետի մասին։ Սիրում եմ ընկերական շրջապատում ժամանակ անցկացնել, բիլյարդ խաղալ…
– Բիլյարդ լա՞վ եք խաղում:
– Այո, բավականին։
– Ռուսակա՞ն, թե՞…
– Ցանկացած, հիմնականում ռուսական եմ խաղում։
– Իսկ նարդի խաղալ չե՞ք սիրում։
– Չէ, ճիշտն ասած, այդքան էլ չէ։ Սիրում եմ նաև լողալ, զբոսնել…
– Իսկ վերջին շրջանում ստացվո՞ւմ է հանգիստ զբոսնել։
– Հասկանում եմ՝ ինչ նկատի ունեք։ Այո, զբոսնում եմ և տեսնում ու զգում եմ բարյացակամ վերաբերմունք մարդկանց կողմից։
– Շա՞տ երկրներում եք եղել, և ո՞ր քաղաքն է Ձեզ ամենից շատ դուր եկել։
– Այո։ Դեռ «Մարս» գործարանում աշխատելու ժամանակ էլ աշխատանքային այցերով շատ երկրներում եմ եղել։ Շրջագայել սիրում եմ, և ընդհանրապես՝ ակտիվ հանգստի կողմնակից եմ։ Իսկ քաղաքներից ամենից շատ դուր են եկել Սան Ֆրանցիսկոն, Նյու Յորքը, Փարիզը և Լոնդոնը։
– Իսկ ընտանեկան տոներն ինչպե՞ս եք նշում՝ նեղ բարեկամական շրջանակո՞ւմ, թե՞ ավելի աշխույժ, մարդաշատ հավաքներ եք սիրում։
– Չէ, մարդաշատ խնջույքներ չեմ սիրում։ Գերադասում եմ տոները նշել ընտանիքով և շատ մոտ մարդկանցով։ Բայց, իհարկե, մեծ առիթների դեպքում, ասենք՝ հարսանիք, մեծ թվով հյուրեր պետք է լինեն։ Չնայած մեր տուն միշտ էլ մեծ թվով հյուրեր են գալիս՝ հատկապես Նոր տարուն, և բոլորին էլ մենք ուրախ ենք ընդունում։
– Հագուկապի նկատմամբ ուշադի՞ր եք։
– Մի բան կարող եմ ասել դրա հետ կապված՝ մարդ պետք է հագնվի առիթին համապատասխան։ Ես այդ պարզ սկզբունքով եմ ղեկավարվում։
– Նշեցիք, որ ձայնասկավառակների և ձայնապնակների մեծ հավաքածու ունեք։ Իսկ ուրիշ ինչ-որ հավաքածու ունե՞ք։
– Ոչ, ուրիշ հավաքածու չունեմ։ Եթե, իհարկե, չհաշվենք իմ գրադարանը։ Շատ լավ, շատ մեծ գրադարան ունեմ, ու դա ձևի համար չի. այն մշտապես օգտագործվում է թե՛ իմ, թե՛ ընտանիքիս մյուս անդամների կողմից։ Ես իմ գրադարանը սիրում եմ։
– Պրն Դեմիրճյան, կարո՞ղ եք մի բառով ինքներդ Ձեզ բնութագրել։
– Շատ դժվար է մարդուն մեկ բառով բնութագրել, բայց փորձեմ։ Երևի՝ խստապահանջ, և առաջին հերթին՝ ինքս իմ նկատմամբ խստապահանջ։ Թեև՝ «չընկճվող» բնորոշումն էլ ինձ համար տեղին կլիներ։ Կարծում եմ, մարդ պետք է ձգտի այնպիսի կյանքով ապրել, որ իրեն հնարավոր լինի բնութագրել մեկ պարզ բառով՝ մարդ։
– Մի հետաքրքիր դեպք կպատմե՞ք ձեր կյանքից։
– 1980-ական թվականներին էր… Հայրս Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր այն ժամանակ, և մենք միասին հանգստանում էինք Ղրիմում։ Այնպես էր ստացվել, որ նույն հանգստյան տանն էին նաև երկու Բորիս Նիկոլաևիչները՝ Սվերդլովսկի առաջին քարտուղար Ելցինը և Կոմսոմոլի քարտուղար Պաստուխովը։ Վերջինիս հետ հայրս շատ լավ հարաբերություններ ուներ և որոշեց նրան մի քանի շիշ հայկական կոնյակ ուղարկել։ Սակայն երբ երեկոյան մեր համարի դուռն անսպասելիորեն բացեց Բորիս Ելցինը, հասկացանք, որ կոնյակները հասել են «ոչ այն» Բորիս Նիկոլաևիչին։
Զրուցեց Բաբկեն Թունյանը
«3 Միլիոն»
1 Հոկտեմբեր, 2007
