Տպել
Գրիգոր Էմին Տերյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է.
«Այսօր մորս՝ Նվարդ Տերյանի ծննդյան օրն է:
Մայրս, ավա՜ղ, մահացավ 1978-ին, 58 տարեկան հասակում: Եվ չնայած տերյանագիտության մեջ կատարած նրա մեծ ներդրումին, նա այդպես էլ պաշտոնապես չճանաչվեց որպես տերյանագետ և այդ գիտությամբ զբաղվեց որպես հոբբի: Նա իր սեփական չնչին միջոցների հաշվին էր կատարում այդ մեծ աշխատանքը: Մասնավորապես, ինքն իրեն գործուղում էր Օրենբուրգ, Աստրախան, Լենինգրադ, Մոսկվա, Յասնայա Պոլյանա և այլուր, որտեղ կարելի կլիներ գտնել Վահան Տերյանից մնացած մասունքներ, լուսանկարներ, նրան ճանաչած մարդկանց:
Նվարդ Տերյանին այդպես էլ չընդունեցին աշխատանքի ՀԽՍՀ ԳԱ Գրականության ինստիտուտ նույնիսկ այն պարագայում, երբ ակադեմիկոս Աշոտ Հովհաննիսյանը մորս համար հաստիքային միավոր՝ դրույք իջեցրեց այդ ինստիտուտին: Նույնիսկ այն ժամանակ չընդունեցին, երբ այդ ինստիտուտի տնօրեն դարձավ Նվարդ Տերյանին իր մոտիկ ընկեր անվանող ակադեմիկոսը, որը խոստացել էր աշխատանքի ընդունել, եթե դառնա տնօրեն:
Մորս ամեն մի նախաձեռնություն խափանվում էր:
Նույնիսկ գիրքը, որտեղ պարփակված էին Միսկարյան քույրերին Վահան Տերյանի գրած 67 ԱՆՀԱՅՏ նամակները, «Հայաստան» հրատարակության ղեկավարությունը հրաժարվեց տպագրել ասելով, թե «չունեն ռուսերեն տառատեսակներ»: Եվ դա այն դեպքում, երբ մայրս պայմանագիր ուներ այդ հրատարակչության հետ: Հրատարակչությունը համաձայն էր վճարել հոնորարը՝ չտպագրված գրքի համար(!?): Միայն ակադեմիկոս Աշոտ Հովհաննիսյանի միջամտության շնորհիվ էր, որ այդ չափազանց արժեքավոր գիրքը տպագրվեց 1970-ին՝ այն ժամանակների համար չնչին՝ 3 հազար տպաքանակով:
Մոսկվայի «Մոլոդայա Գվարդիա» հրատարակչությունը համաձայնվել էր իր հանրահայտ ЖЗЛ (Жизнь замечательных людей) շարքում ընդգրկել Նվարդ Տերյանի և հայտնի ռուս գրող և թարգմանիչ Ռիտա Ռայտ-Կովալյովայի կողմից համատեղ գրվելիք գիրքը՝ Վահան Տերյանի կյանքի և գործունեության մասին: Դրա համար պահանջվում էր ընդամենը Հայաստանի Մինիստրների Խորհրդի կողմից տրված տեղեկանքը, որ իրենք դեմ չեն: Եվ ի՞նչ եք կարծում տրվե՞ց այդ թույլտվությունը: Իհարկե՝ ոչ: Հետագայում մայրս իմացավ, որ ինչ-որ մեկն ասել էր. «Ո՞վ է Նվարդ Տերյանը, ի՞նչ է հասկանում նա Տերյանից»: Նշեմ միայն, որ ЖЗЛ շարքում հայերի մասին մինչ օրս տպագրվել է երկու, թե երեք գիրք միայն: Իսկ կարող էր լինել նաև Վահան Տերյանի մասին, ինչը կօգներ ԽՍՀՄ և աշխարհի ժողովուրդներին իմանալ, թե ով է եղել Վահան Տերյանը:
Այդուհանդերձ, մայրս չէր համաձայնվում վերադառնալ և բնակվել իր ծննդավայր Մոսկվայում, որտեղ անցել էին նրա մանկության ու ուսանողության անհոգ տարիները։ Նա գերադասեց մնալ իր սիրելի Նաիրիում, որտեղ, ինչպես նրա հայրն էր գրել՝ «այնպես չար ու խոր» է խոցում «սիրտը մարդկային դաշույնը քինոտ»։
Մշուշի միջից, – տեսի՜լ դյութական,-
Բացվում է կրկին Նաիրին տրտում․
Ո՞ր երկրի սրտում թախիծ կա այնքան,
Եվ այնքան ներում–– ո՞ր երկրի սրտում…
Որտե՞ղ են քարերն այնպես վերամբարձ
Ձեռների նըման պարզված երկնքին,
Որտե՞ղ է աղոթքն այնպես վեհ ու պարզ
Եվ զոհաբերումն այնպես խնդագին…
Որտե՞ղ է խոցում այնպես չար ու խոր
Սիրտը մարդկային դաշույնը քինոտ,
Որտե՞ղ է հոգին այնպես վիրավոր,
Եվ անպարտ երկիրն այնպես արյունոտ…
Վահան Տերյան
