Jacodus de Fazio(da Varagino) XIIIդարում մեզ մի լեգենդ է թողել «Լեգենդ իրական խաչի մասին»:
Այն պատմում է ինչպես Ադամը մահանալուց առաջ, իր որդի՝ Սեթին ուղարկում է Միքայել Հրեշտակապետի մոտ: Հրեշտակապետը տալիս է մեղքերի ծառից սերմեր որը պետք է տեղադրվի Ադամի բերանում:
Կենաց ծառ է բուսնում Ադամի շիրիմին, իսկ Սողոմոն Իմաստունը գալիս և կտրում է այդ ծառը, իր համար կամուրջ սարքում:
Ուրիշ երկրից թագուհի է գալիս և խոնարհվում է տախտակներին:
Սողոմոնը հանում է տախտակները և հողի մեջ թաղում: Հետագայում այդ տախտակներից պատրաստում են Հիսուսի խաչը:
Շատ ավելի հետաքրքիր է շարունակությունը մեր պատմիչի`Կարծեցեալ Շապուհ Բագրատունու«Պատմութիւն անանուն զրուցագրի» 200 տարի ավելի վաղ պատմագիրը:
ԿԱՐՃ` Հայազգի,բյուզանդական արևելյան կայսր` Հերակլիոս Ավագը և Սյունյաց Իշխանուհի Բյուրեղը 580 թվականին պատերազմելով ետ են վերցնում Սասանյան Կայսրությունից այդ խաչը և բաժանում երկու մասի/այն գտնվում էր Նախիջևանում/:
Հերակլիոսը տանում է Կոնստանտինոպոլիս և հիմնում ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲՅՈՒԶԱՆԴԱԿԱՆ տոհմը, իսկ Բյուրեղը չի կարողանում տեղ հասցնել և թողնելով ամայի տեղ վանական համալիր է կառուցում նույն վայրում:
Հ.Գ. Աշխարհի արվեստաբանները չեն հասկանում, թե ինչու է նկարիչը կիսատ խաչ նկարել… Բա հարցնեիք…
Նկարիչ Սուքիաս Թորոսյանի ֆեյսբուքյան էջից: