Տպել
Գաղտնիք չէ, որ Կիլիկիայի հայկական թագավորությունը մեծ դեր է ունեցել խաչակրաց արշավանքներում: Այն ժամանակներում
Հայաստանում ավելի շատ խաչակիրների էին ընդունում ու ողջունում, քան այլ որևէ վայրում:
Սակայն առավել հետաքրքրաշարժ է այն փաստը, որ իր գոյության 200 տարիների ընթացքում Երուսաղեմի թագավորության թագուհիների
մեծ մասը հայուհիներ են եղել: Փաստացիորեն, կառավարած բոլոր 5 արքաներն ու 6 թագուհիներից 4-ը հայկական ծագում են ունեցել՝
ամբողջական թե մասնակի:
Ձեզ ենք ներկայացնում Երուսաղեմի հայ թագուհիներից ամենահզորներին:
Արդա թագուհի (12-րդ դարի սկիզբ)
Արդան Թաթուլ (կամ Թորոս) անունով հայ ազնվականի դուստր էր ու Երուսաղեմի թագուհին 1100-1105 թվականներին: Նրա
անունը չի հիշատակվում ժամանակակից աղբյուրներում, սակայն 17-րդ դարից ի վեր նրան անվանում են Երուսաղեմի Արդա թագուհի:
Նա ամուսնացավ Բալդուին Բուլյոնցու հետ, ով Առաջին խաչակրաց արշավանքի առաջնորդներից էր ու հոր օգնությամբ դարձել էր
Եդեսիայի առաջին կոմսը: Եդեսիան խաչակիրների պետությունն էր, որը գտնվում էր հյուսիսային Միջագետքում և Հայկական
լեռնաշխարհի հարավ-արևմուտքում:
Երբ խաչակիրները նվաճեցին Երուսաղեմը Գոթֆրիդ Բուլյոնցու գլխավորությամբ, նրա եղբայր Բալդուինը դարձավ Երուսաղեմի
թագավորության առաջին արքան, հետևաբար Արդան դարձավ Երուսաղեմի առաջին թագուհին:
Մորֆիա թագուհի
Մորֆիան Գաբրիել անունով հայ իշխանի՝Մալաթիայի հայկական իշխանության կառավարչի դուստրն էր: Նա ամուսնացավ խաչակիր
ասպետ Բալդուին II-ի հետ, ով հետագայում՝ 1100 թվականին, դարձավ Եդեսիայի կոմս:
Մորֆիան ու Բալդուինը չորս դուստր ունեին՝ Մելիսենդան, Ալիսան, Հոդերնան և Յովետան: Ընտանիքն ապրում էր Եդեսիայում մինչև
1118 թվականը, երբ Մորֆիայի ամուսինը Երուսաղեմի արքա դարձավ՝ Բալուին I Բուլյոնցու մահից հետո:
Ասում են, որ Բալդուին II-ը շատ է սիրել իր կնոջը ու որպես սիրո արտահայտում՝ իր թագադրման օրը տեղափոխել է 1119 թ. Զատկի
օրը, որպեսզի Մորֆիան ու դուստրերը կարողանային Երուսաղեմ հասնել, և որպեսզի Մորֆիան, նրա կողքին կանգնած, թագուհի
թագադրվեր:
Մորֆիան, իր հերթին, չէր խառնվում Երուսաղեմի առօրյա քաղաքականությանը, սակայն ունակ էր անհրաժետ դեպքերում
պատասխանատվություն վերցնել իր ուսերին՝ բազմաթիվ գործեր վերահսկելու:
Երբ Բալդուինը 1123 թ. արշավի ժամանակ գերի ընկավ, Մորֆիան հայերի հատուկ խումբ կազմեց, որպեսզի նրանց միջոցով
տեղեկանա՝ որտեղ է ամուսինը գերության մեջ: 1124 թ. Մորֆիան ինքնուրույն բանակցությունների մեջ մտավ Բալդուինին
առևանգածների հետ՝ վերջինիս ազատելու պահանջով:
Արդյունքում Բալդուինն ու մյուս ազնվականները փրկվեցին 50 հայ զինվորների կողմից, որոնք վաճառականների տեսք էին ընդունել ու
ներխուժել էին ամրոց, որտեղ գերիներն էին պահվում: Նրանք սպանել էին պահակներին ու ազատել գերիներին:
Հավանական է, որ Մորֆիան մասնակիորեն պատասխանատու է հայկական մշակութային այն ազդեցության համար, որը հայտնվեց
Երուսաղեմի թագավորությունում: Թագավորության արվեստը արևելյան ու արևմտյան ոճերի խառնուրդ է:
Մորֆիան մահացավ 1126 թ. հոկտեմբերի 1-ին կամ 1127-ին, և թաղվեց Սուրբ Մարիամ աբբայությունում, որը Երուսաղեմին մոտ է
գտնվում : Բալդուին II-ը տղա ժառանգ չուներ, այդ իսկ պատճառով նա ժառանգ է նշանակում ավագ դստերը՝ Մելիսենդային, և
կնության է տալիս նրան Ֆուլկ V Անժուացու հետ:
Մյուս դուստրերից երկուսը ևս ամուսնանում են ազդեցիկ լորդ-խաչակիրների հետ. Ալիսան՝ Անտիոքի դուքս Բոհեմունդ II-ի կինն է
դառնում, իսկ Հոդերնան՝ Տրիպոլիի կոմս Ռայմունդ II-ի: Յովետան միանձնուհի է դառնում:
Մելիսենդա Երուսաղեմցի (1105-1611 թթ.)
Մելիսենդան վերոհիշյալ Մալաթիայի արքայադուստր Մորֆիայի ու Երուսաղեմի արքա Բալդուին II-ի դուստրն էր: Նա անվանվել է
հորական տատիկի՝ Հուգո I-ի կնոջ՝ Մելիսենդայի պատվին :
Ինչպես նշեցինք վերևում՝ նա երեք քույր ուներ՝ Ալիսան՝ Անտիոքի արքայադուստրը, Հոդերնան՝ Տրիպոլիի կոմսուհին, և Յովետան՝
Բեթանիայի սուրբ Լազարի աբբայության միանձնուհին:
Ագնես դե Կուրտենե
Ագնես դե Կուրտենեն Եդեսիայի կոմս Ժոսլեն II-ի և Կիլիկիայի իշխանադուստր Բեատրիսի դուստրն էր: Նա Երուսաղեմի թագուհին
դարձավ Երուսաղեմի արքա Ամորի I-ի՝ վերոհիշյալ Մելիսինդեի որդու կինը դառնալով:
Ագնեսի առաջին ամուսինը Ռեյնալդ Մարաշացին էր, ում հետ ամուսնացել էր վաղ հասակում: Այնուհետև Մարաշացին սպանվեց
1149 թ. Ինաբի ճակատարմարտում. այս ժամանակ Ագնեսն ընդամենը 15 տարեկան էր: Նրանք չունեին երեխաներ: 1157 թ.
Ամորին՝ Յաֆֆայի և Ասկալոնի կոմսը, Բալդուին III-Ի եղբայրը, բռնությամբ առևանգում է Ագնեսին ու ամուսնանում նրա հետ:
Ագնեսը Ամորիին երեք երեխա է պարգևում՝ Սիբիլ, Բալդուին IV և Ալիքս կամ Ալիսա: Վերջինս նորածին ժամանակ մահանում է:
Ագնեսն ու Ամորին ապրում էին Երուսաղեմում, որը, որպես խնամակալ, կառավարում էր մայր-թագուհի Մելիսենդան , երբ Բալդուին
III-ր արշավանքի էր մասնակցում:
1161-ին մահանում է Մելիսենդան, իսկ հաջորդ տարի՝ Բալդուին III-ը: Հետևաբար՝ գահն անցնում է Ամորիին: Սակայն
Երուսաղեմի Բարձրագույն խորհուրդը հրաժարվում է հաստատել Ամորիին արքա այնքան ժամանակ, մինչև որ նա չեղարկի իր
ամուսնությունը Ագնեսի հետ: Պատճառն այն էր, որ Ամորին ու Ագնեսը ընդհանուր նախապապից էին սերում, իսկ դա հակասում էր
քրիստոնեական ավանդույթներին: Սակայն նրանց երեխաները շարունակեցին մնալ գահաժառանգներ: Ամորին ավելի ուշ ամուսնացավ
Մարիա Մարիա Կոմնենեի հետ, ով ևս հայուհի էր:
Ագնեսը ամուսնացավ Հուգո դ Իբելինի հետ, սակայն վեց տարի անց վերջինս մահացավ ուխտագնացության ժամանակ: 1170-ին
Ագնեսը վերջիվերջո ամունսացավ Ռեջինալդ դը Գրանյեի հետ, ով Սիդոնի իշխանն էր: Ագնեսը մահացավ 1184 թ. գարնանը Յաֆֆայի
իր ամրոցում:
