Տպել
2016 թվականի ապրիլի երկուս։ Անկողնում թավալ եմ գալիս, թերթում ֆեյսբուքը, մի քանի հղումներ եմ տեսնում՝ ռազմական թեմաներով, չեմ բացում, մտածում եմ՝ երևի ինչ-որ նշանակումներ են, չեմ էլ կարդում։ Զանգում ա մաման․
-Սյուն, սուսանենց ենք զանգում՝ չեն վերցնում։
-Սուսանն ո՞վ ա, մամ։
– Մեր, Ղարաբաղի։
-Ինչի՞դ ա պետք Սուսանը։
-Ղարաբաղում հանգիստ չի։ Կրակում են։ Սուսանը չի վերցնում։
Հետո մաման սկսում ա լացել։ Հետո ես անկողնուց ինձ գցում եմ ներքև, ու սկսում զանգել հնարավոր ու անհնար բոլոր մեր բարեկամներին։ Հետո մաման կապվում ա ի վերջո, ասում ա՝ եկեք Երևան, ասում են՝ հո չե՞ք գժվել, ծառ ունենք ջրելու։ Ասում ենք՝ գոնե երեխեքին ուղարկեք, ասում են՝ նորություն չի, երեխեքը սովոր են, հանգիստ եղեք, մենք որ գանք, բա ծառե՞րը։
Հետո՝ նախորդ պատերազմի ռմբակոծության տակ գյուղից փախած ու փրկված բաբոս ա գալիս մեր տուն, դուռը բացում եմ՝ ներս չի մտնում։ Կանգնած նայում ա ինձ, ասում․ «Բալա, էլի կռեվ ա՞, ես էլ կարալ չում, ես էլ երկրորդ անգամ կարալ չում»։ Ու էդ ժամանակ ես էլ եմ փլվում, որովհետև ես չգիտեմ՝ ինչ անեմ, որ օգնեմ իրեն, պաշտպանեմ, չլսի-չիմանա-չզգա նույնը։
Երեկոյան լուռ շարվում ենք հեռուստացույցի առաջ, իրար հետ չենք խոսում, պապան մեջներիս համարձակն էր, ասաց՝ փաստորեն՝ պատերազմ ա, մաման ասաց՝ սուս մնա։ Սուս։ Սուս։ Սուս մնա։
Էդ ընթացքում այլ դիրքերում զոհվեց ծառայող դասընկերս։ Հիշում եմ, որ էդ օրերին աչքերս էնքան էին ուռել, որ թարթիչներս կպնում էին կոպերիս։ Բայց ես շարունակում էի լավատեսական ստատուսներ գրել, ոնց էի ներսիցս քերում՝ չգիտեմ, դրանց համար շատերը ինձ համարում էին թեթևսոլիկ, ու մենակ ես գիտեի, որ մի խումբ ծառայող զինվորների մամաներ ոգևորվում ու ուժ են ստանում, որ հետները նամակագրական կապի մեջ եմ, որ շատերին պետք ա, այո, էդ լավատեսական նոտան՝ էս ցավի մեջ։ Ու այն փոխանցում էի ստատուսներով ու ժուռնալիստական հոդվածներով, բայց մի ամիս գրական ոչինչ չգրեցի, ոչ մի բառ, որովհետև գրականության մեջ խաբել ու խաղալ չէի կարող, յոլա էի գնում մասնագիտական ինքնախաբեությամբ։ Ոչինչ, որ թարթիչներդ կոպերիդ են կպնում, ու ոչինչ, որ ինչ ասես՝ չլսեցի իմ հասցեին։ Մամաները խաղաղվում էին, թքել եմ պիտակավորումների վրա։
Ավտոբուս նստելիս անծանոթներն իրարից փորձում էին ճշտել՝ ով ինչ նորություն գիտի, ավագները «պատերազմ» բառը հնարավորինս փորձում էին չօգտագործել։
Պապայի ընկեր Վարուժը մի քանի օրով իջել էր դիրքերից, եկավ, զինվորական շորերը գցեց վրաս, բաճկոնը հասնում էր ծնկներիս, գլխարկն էլ՝ ընկնում աչքերիս վրա, ծիծաղաց՝ քեզնից զինվոր դուրս չի գա, դու թիթիզ ես, որ շորը վրեդ լավ չնստի՝ չես կռվի։ Պապայի անդամագրվելուն հերթ չհասավ, ասել էին՝ շատերն են գրանցվել, սպասեք, կկանչենք։
Ուստան զանգեց, ասաց՝ բան եմ ասում՝ զռռոցդ չկապես, մի քանի օրից գնում եմ։ Ասում եմ՝ ո՞ւր, դու քոնն արդեն արել ես ժամանակին, Ուստ, ասում ա՝ բա մենք ստեղ վեր ընգած, էն էրեխեքը՞ պիտի զոհվեն, բա մեր տված կռիվն էլ ինչների՞ս էր պետք։ Իմ ապրելն ինչի՞ս ա, որ տղուս թայ էրեխեն պիտի իմ համար կյանքը տա։ Հետո Ղարաբաղից զանգում էր, ասում էր՝ լավ ենք, լսում ե՞ս, Քրիստ Մանարյանի հետ երգում ենք, կարգին եղանակ ա, արի՝ խորոված ուտենք, Ցոգոլիկ, խակ ես, խա՛կ, ինչ ասում եմ՝ լացում ես։
Պարզվեց՝ ամբողջ երկրով ենք խակ։ Հայաստանով լացում էինք բոլոր զոհերի համար՝ հերթով։ Ու թվում էր, որ տեսնեն՝ ոնց ենք անկեղծ մղկտում, էդ ամենը կդադարեր, էլ չէր լինի։ Բայց օրերն անցնում էին, մի պահ կար, որ թվում էր՝ վերջ չկա, մոտ հինգերորդ-վեցերորդ օրվանից հետո։ Թվում էր՝ քամվել ենք, թևաթափ ենք եղել, բայց ինչ-որ հրաշքով շարունակում էինք ապրել։ Ու հատկապես մեր սերունդը զարմանում էր՝ ընդամենը մի քանի շաբաթ ենք սրա մեջ՝ էլ չենք դիմանում, մեր ծնողները ո՞նց են տարիներով էսպես ապրել։
Ամեն մեկդ ունի ձեր պատմությունը, 2016 թվականի ապրիլի սկիզբը բոլորի մոտ տարբեր էր, բայց բոլորս այն հիշում ենք։ Մի քանի օրից կլրանա երկու տարին։ Երկու տարի առաջ մղկտում էինք Ռոբերտ Աբաջյանի համար, փնտրում Ադամ Սահակյանին, ու ուրախությունից աջուձախ իրար պաչպչում՝ Շուլի Հակոբյանի համար։ Որն ասես, որը գրես, որ հերոսին ու զոհին հիշես, որ քայլերից խոսես․ անծանոթ մարդկանց՝ վիրավոր երեխեքի համար տներում ճաշ սարքելն ու հիվանդանոց հասցնե՞լը, տղերքի՝ ավտոբուս նստելուց առաջ պարե՞լը, էստեղի կանանց՝ առաջին օգնություն սովորելու մեծ ցանկությունն ու պատրաստ լինե՞լը՝ ամեն պահի արագ սովորելու ու սահման գնալու։
Ինչու եմ սա գրում։ Գրում հիմա։ Որովհետև թացն ու չորը խառնում եք, էլի, ոնց հաճախ եք անում։ Ու երբ էլի կհավաքվեք, որ «ղարաբաղցի-հայաստանցի» անեք, երբ ղարաբաղցին կասի՝ աչքներիդ թայը հանում ենք ու լավ ենք անում, էստեղ ապրողն էլ կասի՝ ռադ էղեք ձեր ղարաբաղները ու գոհ եղեք, որ ձեր սահմանն ենք պահում, երկուստեք հիշեք՝ ոնց էինք կանգառներում լացում, ոնց էինք այգում տղերքի համար սնունդ հավաքում, ոնց էին «հայաստանաբնակները» գնում Արցախ՝ ինչ-որ բանով օգնելու։ Ոնց էին արցախցիները տնավորում մեր երեխեքին, ու ոնց են Ղարաբաղում ապրում մարդիկ, որոնք մնում են իրենց տներում, որովհետև պիտի ծառ ջրեն, դե կրակելն էլ ի՞նչ, սովորական բան ա, երեխեքը սովոր են։ Մենք ընդհանուր ցավ ունենք, ընդհանուր հպարտություն ունենք, ընդհանուր սեր ունենք։ Եվ սա պաթոս չի, սա էն իրականությունն ա, որի մեջ մենք ապրել ենք երկու, ընդամենը երկու տարի առաջ։
Մի մոռացեք։ Ուղղակի մի մոռացեք։
