Տպել
Դոշաբն ավանդույթ է՝ սպիտակ կտորից կարված սավանի նման պարզ ու մաքուր, թթի նման քաղցր ու շիրոտ: Իմ մանկության տաք ու գունեղ աշխարհն է, որ սկսվում է բացվող մոխրագույն դարպասից:
Մայրս վճարում է տաքսու գումարը, ես ու քույրս շոգից ճմռթված, շշմած դեմքերով իջնում ենք մեքենայից: Դարպասի մոտ ետուառաջ է անում կատուս: Դուռը բացվելուն պես վազում, ոտքերիս է քսմսվում ու ոտքի տակ ընկնելով առաջնորդում դեպի տուն: Այդ տարիքում մանկական անկեղծ հպարտությամբ անվանում ես «իմ կատուն», չնայած քոնն է այնքանով, որ ամռան ամիսներին շաբաթը մեկ դիմավորում է քեզ դարպասների մոտ ու քեզնից պոկ չի գալիս այնքան, մինչև քաղցը հագեցնի: Հետո արքայավայել փռվում է պատշգամբում, աստիճաններին մոտ ու քնում:
Հարյուրամյա թթենու տակ՝ իշոտնուկին, նստած է պապս: Մայրս գլխի շարժումով հասկացնում է, որ գնանք պապիկին բարևենք: Ջինջ կապույտ աչքերով, հաղթանդամ տղամարդ է. խիստ ավանդական մտածողությամբ, իր սկզբունքներին հակադարձում չհանդուրժող: Սիրելու յուրօրինակ ձև ունի, մի քիչ կոպիտ. համբուրելիս համարյա կծում է թուշդ: Ես ու քույրս ոտքներս կախ ենք գցում՝ առաջինը չլինելու ակնկալիքով: Կատուն ատամների արանքից ֆշշացնում է, մեջքը կորացնում, հետ-հետ է գնում ու անհետանում տեսադաշտից: Ես, որպես ավագ, ի վերջո ինձ վրա եմ վերցնում առաջին հարվածը: Խորը շունչ եմ քաշում …
Կարմրած այտերով վազում ենք զգեստափոխվելու: Թութ թափ տալու օր է…
Երևի հատուկ քիմիական թունավորման տարածք մտնող փրկարարներն այդ աստիճան բծախնդիր չնախապատրաստվեն: Զգեստափոխվում ենք ոտքից գլուխ. գլխաշորով տասը տակ փաթաթում ենք գլուխներս: Հետո՛ ինչ, որ շոգից համարյա ուշքներս գնում է. հնարավորինս ծածկում ենք մարմնի բոլոր բաց մասերը, որ հանկարծ որևէ թթահատիկ չհամարձակվի խախտել մեր «քաղաքացու» կերպարը:
Տատս ներողամիտ ժպտում է.
-Վերարկու չե՞ք բերել,- կատակում է քեռիս:
Դժգոհ դեմքով, սպասվող շիրայաբաղնիքը կանխազգալով՝ իջնում ենք բակ:
Մեծ, սպիտակ սավանը բացվում է ու պատրաստվում իր գիրկն առնել թթի առաջին տեղատարափը: Փայտե թակի հարվածից թթերն ընկնում են սավանի մեջ, գլորվում, կուտակվում կենտրոնում: Թութ թափ տալն էլ արվեստ է: Քեռիներս վարպետ են այդ գործում:
Երկրորդ հարվածից ավելի շատ թութ է թափվում:
Թը՛խկ, թը՛խկ… հաշվում եմ այգով մեկ աճող հաստաբուն թթենիները: Դրանցից մի քանիսը հարյուր տարին վաղուց բոլորել են: Ութ ծառ… Դեռ առաջին ծառի տակ ենք: Այդ պահին մի երազանք ունեմ միայն, որ դրանց գոնե կեսը հրաշքով անհետանա: Հայացքս հանդիպում է պապիկիս՝ հոնքերի տակից փայլող կապույտ աչքերին ու վախից արագ-արագ տեղն եմ դնում բոլոր «հօդս ցնդած» ծառերը:
-Սավանը ձգե՛ք,- հրամայում է պապս,- էս արագությամբ որ շարունակենք՝ թթերը չիր կդառնան:
Հա՜, ուշքի եմ գալիս, ձգում սավանն այնպես, որ թթից ծանրացած մասը գետնին չքսվի: Աչքիս պատկերվում են բոլոր ծառերը՝ մանր շագանակագույն թթաչրով: Եթե ծառերն անձեռնմխելի են, ուրե՜մն… Ու մանկան փոքրիկ, ճկուն ուղեղը վայրկյանների մեջ հաշվարկում և եզրահանգում է. չորացած թութը պիտանի չէ դոշաբի համար, հետևաբար թութ թափ տալու անհրաժեշտությունն էլ արանքից դուրս է գալիս: Հաղթական ժպիտ է հայտնվում դեմքիս:
Սթափվում եմ քրոջս ձայնից: Հասել է ինձ ու ականջիս փսփսում է: Ստիպված եմ հրաժեշտ տալ փոքրիկ, շագանակագույն թթաչրերին, որ այնքան հաճելիորեն գերել էին ինձ:
Բզեզ է ընկել սավանի մեջ ու փորձում է բարձրանալ դեպի մեր կողմը, հաջորդ հարվածից թթերը մայիսյան բզեզին գլորում, տանում են ցած: Սավանը բարձրացնում եմ վեր: Քույրս արագ ու աննկատ վազում է պատշգամբ, մի քանի րոպեից նույնքան աննկատ վերադառնում՝ ձեռքին լուցկու տուփ:
-Քաշե՛ք մյուս ծառի տակը,- հրամայում է պապս, ու բոլորս ենթարկվում ենք, սավանը քաշում ենք հաջորդ ծառի տակ:
Տատս թութը լցնում է դույլերի մեջ, տանում, լցնում ենք մեծ կաթսան: Ժամանակ չենք կորցնում՝«թթային գերությունից» փրկում, ազատում ենք մայիսյան բզեզին՝ հետո տանջելու նպատակով: Արդեն լուցկու տուփի մեջ է, տուփն էլ՝ ապահով տեղում:
Մնաց չորս ծառ…
Մորաքույրս ասում է՝ դոշաբի համար ամենալավը կորիզով թութն է՝ դոշաբը քաղցր է ստացվում: Մի տեսակ ակնածանքով եմ լցվում կորիզավոր թթենու հանդեպ, որ այս տարի քիչ բերք է տվել. արագ անցնում ենք հաջորդ ծառին:
Առվի մոտի թթենին սիրածս ծառն է. ճյուղերը ցածր են, փռված: Ժամերով կախվում ենք այդ ճյուղերից, քեռիներս էլ հատուկ մեզ համար շաբաթվա ընթացքում ցածի ճյուղերը թափ չեն տալիս: Մեծ, սպիտակ թթահատիկները արևի տակ համարյա թափանցիկ են, բերանումդ հալվում են տաք, անասելի քաղցր հյութով: Թութ շա՜տ եմ սիրում եմ, թութ թափ տալ՝ չէ, համենայն դեպս այդպես եմ կարծում… այդպես էի կարծում… Տարիներ անց, երբ նույն այգին գտնեմ առանց իմ սիրած թթենիների, կոկորդս կսեղմվի, կկանգնեմ-կմնամ այնտեղ, ուր հարյուրամյա թթենին էր, դատարկ իշոտնուկի մոտ: Ծառերն էլ ծերանում են ու մեռնում մարդկանց պես… Տարիներ անց կկարոտեմ մանկությանս ամեն թթահատիկը…
…Հիմա շիրոտ հետք թողնելով գլորվում են ձեռքիս վրայով: Սավանը քաշում ենք գլխներիս: Կը՛տ-կը՛տ-կը՛տ՝ թմբկահարում են թթերը: Ձեռքիս վրայով ծորացող շիրայից ամբողջ մարմինս քոր է գալիս: Սավանի եզրով արշավանքի են ելել մրջյունները: Կտորից սահուն անցնում են, քայլում ձեռքիս, գլխիս, երեսիս վրայով… Պապս հենց դիմացս է կանգնած. հերոսաբար մնում եմ նույն դիրքում՝ սավանը բռնած:
Մնաց երկու ծառ…
Քեռիս իջնում է ծառից:
-Աղջիկներ, չե՞ք շոգում:
Շիրոտ ձեռքով սրբում եմ ճակատիս հավաքված քրտինքի կաթիլները, քույրս ուղղում է երկարաթև շապկի թևքը.
-Չէ՜…- ձայնում ենք միաբերան ու փորձում հնարավորինս բնական ժպտալ: Շոգից խեղդվում ենք:
-Քի՛չ մնաց, դիմացե՛ք,- հուսադրում է քեռիս ու բարձրանում հաջորդ ծառը:
Թեթևակի հարվածում է ճյուղին՝ ստուգելու համար թթի անկման հնարավոր շառավիղը, մի քանի թանկարժեք թթահատիկ ընկնում են գետնին, սավանից դուրս:
-Համբերի քաշենք էդ կողմ,- բղավում է պապս:
«Թը՛խկ, թը՛խկ, թը՛խկ»,- երգում է հարյուրամյա թթենին: «Թը՛խկ, թը՛խկ»,- ձայնակցում են հարևան բակերից հասակակից թթենիները:
Կատուն գալիս, քսվում է ոտքերիս ու ինձնից առաջ ընկնելով բարձրանում է պատշգամբ: Բոլորիս ափսեները լցվում են թթով: Արագ-արագ կուլ ենք տալիս քաղցր թութը՝ կորիզով, անկորիզ: Այնքան կլանված ենք, որ չենք լսում՝ տատը բակից ձայն է տալիս: Ստիպված բարձրանում է պատշգամբ, վերցնում մեծ փայտե գդալն ու գնում:
Մինչ մենք բազմոցին թիկնած վայելում ենք թութը, մեծերն արդեն լվացել են սավանն ու կրակը վառել: Ծուխը բարձրանում է մեր բակից, հետո դրան են միանում կողքի երկու բակերից ելնող ծխի սյուները: Արդեն գոհ ու ժպտադեմ իջնում ենք, շարվում բակի նստարանին:
Խաշված թութը լցվում է պարկի մեջ, պարզ, բայց հանճարեղ քամող սարքավորման շնորհիվ, որն իրենից ներկայացնում է հատուկ ձևով պղնձի վրա շարված փայտ-պարկ-փայտ հաջորդականությունը, քամվում է թթահյութը: Տատս, փայտե գդալը ձեռքին, խառնում է եփվող զանգվածը: Դոշաբի հոտն ընկնում է քթներս… Դոշաբ չեմ սիրում: Ինձ համար կարևոր է այնքանով, որ հետո, ամիսներ անց, շփոթ պիտի դառնա ու երեսպատի ընկույզի շարանները:
Աչքերս փակվում են, ու ծառի ճյուղերից թթի փոխարեն կախվում են տատիկիս պատրաստած քաղցր սուջուխի շարանները:
-Դոշաբ կուզե՞ս,- քեռիս համտեսում է հենց նոր եփած դոշաբը՝ մածունով: Հետ եմ քաշվում: Չէ՜, ես մի քանի ամիս կհամբերեմ…
…
…Մադրիդում թութը հասել է: Ամբողջ փողոցը թութ է, ոտքի տակ տրորվում, կորչում-գնում է: Անկյունի ծառն իսկը մեր թթենու նման կախ, փռված ճյուղեր ունի: Անցորդները զարմացած, մի քիչ տարակուսած ինձ են նայում…
-Ուտելո՞ւ է,- վախեցած հարցնում է մի կին: Ժպտում եմ. իսպանացին ի՞նչ է հասկանում թթից, թթի քաղցրությունից…
Հ.Գ. Ծառերն էլ ծերանում են ու մեռնում մարդկանց պես… Մի օր մանկությանդ այգին գտնում ես առանց քո սիրելիների: Կանգնում-մնում ես դատարկ նստարանի մոտ… Թը՛խկ, թը՛խկ, թը՛խկ… երգում է թթենին՝ մի քանի տուն այն կողմ…
