Հայերի անեծք, թե խղճի խայթ. ինչու քուրդ ծերունին չէր կարողանում հանգիստ մեռնել

«Մենք թուրքերի համար նախաճաշ ենք, դուք ընթրիքն եք լինելու»։ Արտահայտությունը, որ ջարդից փրկվող հայերը նետել են քրդերին, արդեն ավելի քան մեկ դար է՝ բերնեբերան փոխանցվում է Թուրքիայի գլխավորապես հարավ-արևելյան և արևելյան տարածքները զբաղեցնող քուրդ ժողովրդի մեջ։

Այդ տարածքը թուրքերն անվանում են «Արևելյան Անատոլիա», քրդերը՝ «Հյուսիային Քուրդիստան», իսկ հայերը՝ «Պատմական Հայաստան»։

Եվ եթե հայ և թուրք գործիչները հաճախ են բարձրացնում հայերի 1915թ․-ի ցեղասպանության հարցը՝ գրքերում, հոդվածներում, կոնֆերանսներում և այլն, ապա քուրդ ժողովրդի դիրքորոշման մասին շատ հազվադեպ ենք լսում։

Ի դեպ, քրդերի մի մասն անմիջական մասնակցություն է ունեցել կոտորածներին, իսկ մեծամասնությունը տնտեսապես շահել է այդ տարածքներից հայ բնակչության վտարումից։

Հենց այդ պատճառով էլ քուրդ գրողներ Ադնան Չելիքի և Նամըք Քեմալ Դինչի «Հարյուրամյա ցավ. հանրային հիշողության հետքերը 1915թ. Դիարբեքիրում» գիրքը` հրատարակված 2015թ․-ին Թուրքիայում, հսկայական նշանակություն ունի։ Գրքում հավաքված են Դիարբեքիրում (հին հայկական Տիգրանակերտ մայրաքաղաք) ապրած 70 քրդերի հիշողությունները։ Մինչև հայերի կոտորածը Դիարբեքիրում հայերի ու քրդերի թվային հարաբերակցությունը գրեթե նույնն էր։ 100 տարի անց քրդերը հայերի Ցեղասպանության մասին պատմում են այնպես, ասես դա երեկ է պատահել։

Սպանված հայ աղջկա ստվերը

Գրքում շատ դրվագներ կան քրդերի մասին, որոնք հայերի ջարդերին անմիջական մասնակցություն են ունեցել։ Սարսափելի կոտորածի ուղիղ կատարողների հետ հեղինակները չեն հանդիպել, բայց նրանց մասին հիշողությունները բավական շատ են։

Օրինակ` գրքում պատմություն կա քուրդ ծերունի Օնդոյի մասին։ 1915թ․-ին նա եղել է հայերի վրա հարձակվող ավազակային խմբավորման կազմում։

Հարևաններն ու ծանոթները գրքի հեղինակներին պատմել են, որ 80 տարեկանում Օնդոն անկողին է ընկել ինչ-որ ահավոր հիվանդությամբ և ոչ մի կերպ հոգին չէր ավանդում, նա մոտ 10 տարի այդպես տանջվել է։

«Ընտանիքին նա խոստովանել էր, որ իրեն հանգիստ չի տալիս այն աղջնակի ստվերը, որին նա սպանել էր այդ օրերին։ Օնդոն վախենում էր, որ չի մեռնի և մինչև աշխարհի վերջմ այդպես կտառապի։ Բայց մահացավ, երբ 90 տարեկան էր»,-գրում են ժողովածուի հեղինակները։

Գրքի հերոսները հստակ գիտեին, թե իրենց գյուղերից ովքեր են մասնակցել կոտորածներին, նշում էին նրանց անուններն ու ազգանունները։ Հաճախ պատմում էին, որ այս կամ այն ընտանիքում, որը մասնակից է եղել հանցագործությանը, այլևս երբեք երեխաներ չեն ծնվել կամ ծանր հիվանդություններ են ի հայտ եկել։

Հայերի անեծքն ու Չունգուշի աղքատությունը

Քրդական Չունգուշ գյուղը՝ Դիարբեքիրի շրջանում, Թուրքիայի ամենաաղքատ գյուղերից մեկն է։ Հետաքրքիր է, որ իրենք՝ գյուղացիները, համարում են, որ աղքատ գոյության են դատապարտված ոչ թե Դիարբեքիրի քաղաքային վարչության վատ աշխատանքի, այլ հայերի անեծքի պատճառով։ Գյուղից ոչ հեռու մինչև այսօր պահպանվել է հանքը, որտեղ լցնում էին սպանված հայերի դիակները։

Չունգուշի բնակիչ Արին նույնպես վստահ է, որ գյուղը երբեք կուշտ չի ապրի։

Ամբողջությամբ՝ armeniasputnik.am