Դեսպան Տիգրան Մկրտչյանի կինը «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպը թարգմանել է լատիշերեն

Գրական թարգմանիչ, Լատվիայում, Լիտվայում և Էստոնիայում ՀՀ դեսպան Տիգրան Մկրտչյանի տիկին Իլզե Պաեգլե-Մկրտչյանը Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպը թարգմանել է լատերեն։ Իլզե Պաեգլե-Մկրտչյանը թեմայի շուրջ  զրուցել է բանասիրության դոկտոր Իլվա Սկուլտեի հետ։ «Արմենպրես»-ը ներկայացնում է հարցազրույցը․

Ապրիլի 24-ն այն օրն է, երբ 105 տարի առաջ Կոստանդնուպոլսում նշանավոր հայ մտավորականների ձերբակալություններն ազդարարեցին 20-րդ դարի պատմության ծանրագույն դրվագներից մեկի սկիզբը: Ավելի ուշ հայ ժողովրդի ճակատագիրը կիսեցին մի շարք այլ ժողովուրդներ և ազգեր: Հետագա ողբերգական իրադարձությունները կարող են լինել այն պատճառներից մեկը, թե ինչու է Հայոց ցեղասպանությունը պակաս հայտնի, ինչու մենք դեռ կարող ենք այդ մասին շատ բաներ հայտնաբերել և սովորել, այդ թվում՝ գրականության շնորհիվ: Այս թեմայի վերաբերյալ տպավորիչ գրական գործերից մեկը Ֆրանց Վերֆելի՝ ինչ-որ առումով առեղծվածային  «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վերնագրով վեպն է, որը վերջերս թարգմանվել է լատիշերեն և հրատարակվել «Յանիս Ռոզե» հրատարակչության կողմից:

Վեպը թարգմանվել է Իլզե Պաեգլե-Մկրտչյանի կողմից, ով առավել հայտնի է որպես ճապոնացի հեղինակներ Նացումե Սոսեկիի, Տանիզակի Յունիչիրոյի և Ակուտագավա Ռյունոկուսեյի գործերի թարգմանչուհի։ Նա  անգլերենից, ռուսերենից և գերմաներենից լատիշերեն է թարգմանել նաև գեղարվեստական և ոչ գեղարվեստական ժանրի գրքեր: Կարող ենք հավելել, որ Իլզեն Լատվիայում, Լիտվայում և Էստոնիայում Հայաստանի Հանրապետության դեսպան Տիգրան Մկրտչյանի կինն է: Հետևաբար, չպետք է զարմանալ, թե նրա թարգմանություններից շատերն ինչու են հայկական թեմաներով ստեղծագործություններ:

 Իլվա Սկուլտե. Եկեք սկսենք մի շատ պարզ հարցից. Ի՞նչն էր այդքան հետաքրքիր և կարևոր Վերֆելի «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպում, որ դուք որոշեցիք լծվել նման հսկա նախագծի կյանքի կոչմանը:

Իլզե-Պաեգլե Մկրտչյան․ Դուք իրավացի եք․ ես իսկապես ցանկանում էի թարգմանել այս վեպը և հիմա ուզում եմ օգտվել առիթից և շնորհակալության հայտնել «Յանիս Ռոզե» հրատարակչության խմբագիրներին, ովքեր բավականին լավ ըմբռնեցին այս նախագծի ծավալները և պատրաստակամություն ցուցաբերեցին լուծել նախագծի իրականացման ընթացքում առաջացած խդիրները։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ես կարող եմ ասել միայն, որ ավելի քան 15 տարի իմ կյանքը սերտորեն կապված է Հայաստանի հետ, և այդ իսկ պատճառով ես փորձում եմ անել իմ ուժերի առավելագույնը` խորացնելու լատվիացիների և հայերի միջև փոխըմբռնումն ու հարգանքը:

Կարծում եմ, ի վերջո դա նաև իմ երախտիքի տուրք մատուցելու ցանկություն էր․ Լատվիային՝ որտեղ և ծնվել և մեծացել եմ, և Հայաստանին՝ որն այժմ իմ տունն է։

Միևնույն ժամանակ, կար առնվազն ևս մեկ կարևոր, վճռորոշ գործոն։ Ես դա անվանում եմ «իմ միսիոներական հակումները», իմ հավիտենական ձգտումը ներկայացնել ուրիշներին այն, ինչը ես համարում եմ հետաքրքիր և կարևոր: Մի շարք պատճառներով պայմանավորված՝ իմ ընտրած ոլորտը գրական թարգմանությունն է, հետևաբար, այն ոլորտ է, որտեղ, հուսով եմ, կկարողանամ որոշակի փոփոխություններ կատարել: Օրինակ, ես կարող եմ իմ հայ գործընկերներին խորհուրդ տալ ուշադրություն դարձնել լատվիական գրականության այս կամ այն գործին, որն, իմ կարծիքով, պետք է թարգմանվի հայերեն: Եվ, իհարկե, ես ինքս նույնպես կարող եմ ինչ-որ բան անել, օրինակ լատվիացի իմ ընթերցողներին ծանոթացնել Հայաստանի և հայության մասին այս կամ այն կարևոր գրական գործին: Ես հայերենից չեմ թարգմանում, այդ իսկ պատճառով ես միշտ փնտրել եմ հայ գրողների, ովքեր գրում են այլ լեզուներով: Նման հեղինակներ շատ կան․ Նարինե Աբգարյանը և Քրիս Բոհջալյանը վառ օրինակներից ընդամենը երկուսն են: Ինչ վերաբերում է ավստրիացի գրող Ֆրանց Վերֆելին, ապա նրա «Մուսա լեռ»-ը միանշանակ դասական աշխատություն է, որը հաճախ և բավականին տեղին է անվանվել է նրա «հայկական էպոսը»: Ես շատ ուրախ եմ և շատ շնորհակալ, որ ինձ այն թարգմանելու հնարավորություն ընձեռվեց:

Իլվա Սկուլտե. Այժմ շատ կոնկրետ մի հարց։ Վեպը սկսվում է լեռան գագաթի վրա խորհրդավոր մի դրվագով։ Գաբրիել Բագրատյանը՝ գլխավոր հերոսներից մեկը, տարիների բացակայությունից հետո վերադարձել է իր նախնյաց տունը և նայում է թվացյալ խաղաղ բնապատկերին։ Անցյալը, սակայն, մշտապես ներկա է և ահագնացնում է սարսափի մթնոլորտը։ Վախը կարելի է հաղթել, եթե կա ցանկություն, բայց դժվար թե կարելի է հույս ունենալ, թե այն ամբողջովին կհաղթահարեք։ Չկա տեղեկություն և հետևաբար չկա հստակ պատկերացում։ Եվրոպական մտքի լուսավորված բանականությունը հրամայում է մտածել պատճառի և հետևանքի տեսանկյունից, վստահել, որ իրադարձությունները կզարգանան կանխատեսելի և քաղաքակիրթ ձևով… Հեղինակը վարպետորեն նկարագրում է յուրաքանչյուր կերպարի հույզերը, հոգեբանական մեխանիզմները և հետագայում նաև մարդկային հարաբերությունների վերափոխումները: Մեր օրերում մենք կարող ենք ավելի լավ հասկանալ նման զգացողությունները, նույնիսկ եթե համատեքստը տարբերվում է: Ինչպե՞ս են մարդիկ ընկալում գալիք ճգնաժամը, որն, ի վերջո, կարող է ազդել դրանց վրա: Բնությունն արդյոք դեր  խաղո՞ւմ է նման ժամանակներում: Ինչպե՞ս կարող է շրջապատն ու տեղը ազդել մեր հույզերի վրա:

Իլզե Պաեգլե-Մկրտչյան. Կարծում եմ՝ ձեր հարցերն արդեն ներառում են որոշ պատասխաններ: Այո, հաճախ մենք փորձում ենք պայքարել վախի և այլ տհաճ հույզերի հետ՝ ընտրելով չմտածել այնպիսի բաների մասին, որոնք միանգամայն կարող են տեղի ունենալ: Մենք փորձում ենք անտեսել այն հնարավորությունը, որ մենք նույնպես կարող ենք տուժել այդ դանդաղ մոտեցող, բայց ահավոր սպառնալիքից: «Ես այդ մասին կմտածեմ վաղը: Վաղն այլ օր է », – այո, երբեմն մենք հակված ենք մտածել այս տողերի երկայնքով: Այդպիսին էր նաև իմ առաջին և հիմնականում անգիտակից արձագանքը գլոբալ համաճարակին և այն շատ իրական հնարավորությունը, որ աշխարհի մեր անկյունը ևս չի կարող խույս տալ դրանից: Հավանաբար, դա ինչ-որ հոգեբանական պաշտպանական մեխանիզմ է… Եվ բնությունը… Այո, բնությունն օգնում է մեզ հանգստանալ, շրջապատել և գուցե հաղթահարել տվյալ իրավիճակը: Վերֆելի վեպում կարելի է գտնել մի քանի դրվագներ, որտեղ հեղինակը հիանալիորեն նկարագրում է, թե ինչպես են մարդու զգացմունքները փոխվում և վերափոխվում, երբ այդ մարդը դառնում է դեպի է բնությունը, նայում է նրանց վերևում գտնվող աստղային երկնքին, ինչպես մի ժամանակ դա անում էր Կանտը:

Ամբողջությամբ՝ armenpress.am