Ֆարահ Փահլավի. կայսրուհու կենսագրությունը

Ֆարահ Փահլավին Իրանի շահ Մոհամմադ Ռեզա Փահլավիի այրին է: Շահի երեք կանանցից միայն նա արժանացավ կայսրուհու տիտղոսին:

Փահլավի արքայական ընտանիքը Իրանից արտաքսման արդյունքում, հեռու է գտնվել ակտիվ քաղաքականությունից: Սակայն նրանց ազդեցությունը իրանական էմիգրացիայում մինչև հիմա չի նվազել: Գահակիր ընտանիքը շատերի ուշադրության կենտրոնում է, թե՛ դրական, թե՛ բացասական իմաստով: Եթե իրանական ԶԼՄ-րը այդ ընտանիքը ներկայացնում են իբրև չարի սպասավորների, ապա իրանական էմիգրացիան, նրանց ընկալում է որպես մեծագույն հեղինակություն՝ բոլոր առումներով:

Եթե համարենք, որ քաղաքական տարեգրությունը լայնորեն լուսաբանել է շահի կյանքն ու գործունեությունը, ապա կնկատենք նաև, որ նրա կնոջ և ընտանիքի մյուս անդամների մասին հիշատակությունները քիչ են:

Բացը լրացնելու համար, ստորև ներկայացնում ենք Իրանի վերջին միապետի տիկնոջ պատմությունը, ով մինչ օրս համարվում է աշխարհի ամենագեղեցիկ և խարիզմատիկ կանանցից մեկը:

 

Մանկությունը

Ֆարահը ծնվել է 1938 թ. Թավրիզում: Նրա հայրը՝ էթնիկ ադրբեջանցի՝ Սոհրաբ Դիբան է, ով սերել է ազնվական տոհմից և եղել է ցարական Ռուսաստանի դեսպանի որդին: Սոհրաբը բարձրակարգ կրթություն է ստացել, ավարտել է Սորբոնը և Սեն-Սիրայի ռազմական ակադեմիան: Ֆարահի ծնվելուց նա եղել է իրանական բանակի սպա: Իսկ Ֆարահի մայրը՝ Ֆարիդե Խութբին արմատներով եղել է Գիլանից, որը Կասպից ծովի ափին է: Նա նույնպես ազնվական տոհմից է եղել:

Թվում էր, երջանիկ, ապահով ընտանիք է, բայց ամեն բան փլուզվեց, երբ 1948 թ. մահացավ Ֆարահի հայրը՝ Սոհրաբ Դիբան: 9-ամյա աղջնակի համար դա իսկական ողբերգություն էր: Նրա մայրը ստիպված եղավ լքել Թեհրանի հյուսիսային մասում գտնվող ամառանոցը և տեղափոխվել եղբոր տուն:

Ֆարիդե հանըմի կյանքի միակ նպատակն է դառնում՝ ամեն գնով աղջկան ապահովել բարձրակարգ կրթությամբ և դաստիարակությամբ:

Ազնվական պարմանուհին կարճ ժամանակում դառնում է Թեհրանում գործող իտալական դպրոցի առաջատար սաներից մեկը: Ուսումը շարունակում է Ժաննա Դ’Արկի անվան դպրոցում, որից հետո՝ Ռազիի վարժարանում:

Ֆարահ Դիբան իրեն դրսևորել է ոչ միայն իբրև գերազանց աշակերտուհի, այլև որպես բասկետբոլիստուհի:

Ապագայով մտահոգված աղջիկը ընտրում է ճարտաչապետի մասնագիտությունը, ընդունվելով փարիզյան E’cole Speciale d’Architecture համալսարանը:

 

Ֆարահը և շահը

Նրանք միմյանց հանդիպում են օտար ափերում: Ֆրանսիա այցելության ժամանակ Մոհամմադ Ռեզա Փահլավին կամեցել է Իրանի դեսպանատանը հանդիպել իրանցի ուսանողների հետ: Նրանցից շատերը ուսանել են պետական պատվերով: Այդ պատճառով շահը հետաքրքրվել է ազգի սերուցքի խնդիրներով:

Ներկաների թվում է լինում նաև Ֆարահը: Երկուսի միջև փոխադարձ համակրանք է առաջանում: Արդեն 1959 թ. ամռանը նրանք Թեհրան միասին են վերադառնում:

Սկզբում զույգի հարաբերությունները գաղտնի են պահվում և միայն նույն տարվա նոյեմբերին տեղեկությունը տարածվում է:

1959 թ. նոյեմբերի 25-ին ի լուր աշխարհի հայտարարվում է Ֆարահ Դիբայի և Փահլավիների Նորին Գերազանցություն Իրանի Շահ Ռեզա Երկրորդի նշանադրության մասին լուրը:

Իսկ հարսանիքը տեղի է ունենում դեկտեմբերի 21-ին: Շահն այդ ժամանակ 40 տարեկան է լինում, Ֆարահը՝ 21:

Նշենք, որ սա Մոհամմադ Ռեզա Փահլավիի երրորդ ամուսնությունն է եղել: Առաջին անգամ նա ամուսնացել է 1941 թ. Եգիպտոսի արքա Ֆարուխի քրոջ՝ Փաուզիի հետ: Նրանք աղջիկ են ունեցել:

Իվ Սեն Լորանի հետ փարիզյան ստուդիայում զգեստի ոճը ընտրելիս (դիզայները նաև հարսանեկան զգեստի հեղինակն է եղել):

Երկրորդ կինը՝ Սորայա Էսֆանդեյարին է եղել, ազնվական իրանուհի, ով մայրական կողմից գերմանուհի է լինում:

Հարսանեկան թագը շահը պատվիրել է հատուկ Harry Wilson-ից:

Երկու ամուսնությունն էլ հարատև չեն եղել, քանի որ այդ կանայք արու զավակ՝ թագաժառանգ չեն ունեցել:

Այդ պատճառով, թերևս, հասարակության ուշադրությունը ավելի է սևեռվել երիտասարդ թագուհու ուղղությամբ:

Փաուզին:

Թագի էսքիզներ Van Cleef & Apres-ից:

Սորայա Էսֆանդեյարին:

Ֆարահը կարողանում է արդարացնել բոլորի հույսերը, 1960 թ. հոկտեմբերի 30-ին լույս աշխարհ բերելով արքայազն Ռեզային:

Հետագայում, արքայական ընտանիքը ևս 3 երեխա ունեցավ. արքայադուստր Ֆարանհազը, արքայազն Ալի-Ռեզան և արքայադուստր Լեյլան:

Իր գահակալության սկզբում Ֆարահ թագուհին պետության կառավարմանը չէր մասնակցում. նա միայն մասնակցում էր պաշտոնական ընդունելություններին: Սակայն դա երկար չի տևում:

Տեսնելով, որ երկիրը բարեփոխումների կարիք ունի, թագուհին ոչ միայն սատարում էր ամուսնուն, այլև միջամտում էր շահի որոշումներին՝ մշակույթի, կանանց իրավունքների, բարեգործության և առողջապահության հարցերում:

 

Կայսրուհին

Մոհամմադ Ռեզա Փահլավիի տիկնոջ հռչակն արագորեն աճում էր:

1967 թ. շահը որոշում է դիմել համարձակ քայլի: Նա թագադրում է Ֆարահին, հռչակելով նրան կայսրուհի՝ շահբանե (ի դեպ, միապետի ամբողջական անունը ևս համապատասխանել է կայսերականին՝ «արքայից արքա և արիների լույս»): Այսպիսով, Ֆարահին դառնում է նորագույն պատմության միակ տիկինը, որ արժանանում է նման տիտղոսի:

Թագադրման արարողությունը անց է կացվել մեծ ճոխությամբ և շքեղությամբ, որի մասին հիշում են մինչև հիմա:

Տիտղոսից բացի, Ֆարահը ստանում է ռեգենտի իրավունք. եթե շահի մահվան դեպքում թագաժառանգի 21 տարին լրացած չի լինում, շահբանեն է դառնում երկրի ղեկավարը:

 

Պերսեպոլիսի տոնը

1971 թ. տեղի է ունենում ևս մեկ հանդիսություն, որի գլխավոր հերոսուհին լինում է Ֆարահը: Դա պարսկական միապետության 2500-ամյա հոբելյանական միջոցառումն էր:

Հանդիսությունները տեղի են ունենում Աքեմենյանների մայրաքաղաք Պերսեպոլիսում: Տոնակատարությունն իրենից ներկայացրել է կարճատև ճանապարհորդություն դեպի Հին աշխարհ, որը սահուն կերպով կազմակերպիչները փոխակերպել են ժամանակակից ձեռքբերումների ցուցադրության:

Հոբելյանական միջոցառմանը մասնակցել են Մերձավոր Արևելքի տարբեր գահակալները, Հարավսլավիայի նախագահ Իոսիպ Բրոս Տիտոն, Եթովպիայի կայսր Խաիլե Սիլասին, Գերմանիայի կանցլեր Վիլլի Բրանդտը:

Հյուրերին Պերսեպոլիս են բերել 250 «Մերսեդես» մակնիշի լիմուզինները:

Հանդիսությունների էսթետիկական կողմը ապահովել էին Ֆրանսիայի լավագույն դիզայներներն ու նկարիչները:

Ըստ պաշտոնական տվյալների, տոնակատարության համար ծախսվել է 22 միլիոն ԱՄՆ դոլար, իսկ իրանական ընդդիմադիր մամուլը խոսել է տասնապատիկ մեծ թվերից:

 

Ժողովրդի ծառան

70-ականները նշանավորվեցին շահբանեի ակտիվ գործունեությամբ: Կայսրուհին ակտիվ պայքար էր մղում Իրանում մեծ տարածում ունեցող բորոտություն հիվանդության դեմ:

Շահբանեն իր համախոհների հետ միասին մեծ աջակցություն էր ցուցաբերում «Բորոտությամբ տառապողների միությանը»: Նա հաճախ էր այցելում հիվանդներին, բոլորի ուշադրությունը կենտրոնացնելով այդ խնդրի շուրջ: Եվ չնայած, որ հիվանդները ահասարսուռ տեսք ունեին, այնուամենայնիվ, կայսրուհին ակտիվ շփման մեջ էր նրանց հետ:

Առաջին տիկնոջ ջանքերով ամբողջ երկրում սկսեցին կառուցվել բորոտության դեմ պայքարի կենտրոններ: Այդ կենտրոններում 1979 թ. բուժվել է 2 000 հիվանդ:

Շահի մեկենասությամբ, կայսրուհին կարողացավ կառուցել մեծ գյուղ, ուր տեղափոխվեցին բորոտությունից բուժված մարդիկ: Սկզբում այդ ձեռնարկը կասկածանքով ընդունվեց անգամ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության կողմից, սակայն կարճ ժամանակ անց, այդ նախագիծը արդարացրեց իրեն: Տեղաբնակները զբաղվում էին անասնաբուծությամբ և այդ միջոցով բարգավաճում: Հարևան գյուղերից շատերը սկսեցին տեղափոխվել այդ գյուղը, քանի որ այնտեղ կյանքը ավելի լավ էր:

Այդպես, վախ առաջացնող հիվանդությունը զիջեց դիրքերը: Իր բազում ելույթներում շահբանեն նշում էր, որ հիվանդության հաղթահարումը իր շնորհիվ չէ եղել, այլ դա ողջ իրանական ժողովրդի ջանքերով նվաճած հաղթանակ է:

Կանանց իրավունքների վերականգման հարցում Ֆարահի կատարած աշխատանքները նույնպես ուշագրավ են: «Իշխանության տարիներին ինչ արել եմ, նախ արել եմ իրանցի կանանց բեռը թեթևացնելու համար»,- ավելի ուշ ասել է նա:

Շահի գահակալման տարիներին իրանուհիները ունեցել են տղամարդկանց հավասար քաղաքացիական իրավունքներ. Կանայք կարող էին դատավոր դառնալ, ընտրվել խորհրդարան: Շահը չեղարկել էր բազմակնությունը: Կանայք կարող էին հավակնել բարձր պետական պաշտոնների: Օրինակ՝ Նոբելյան մրցանակակիր Շիրին Էբադին զբաղեցրել է դատավորի պաշտոն:

Հատկապես հայտնի է Ֆարահի մշակույթի ոլորտում ծավալած գործունեությունը:

Նա հովանավորել է 24 կրթական, բժշկական և մշակութային կրթօջախ: Օգնել է կազմակերպել ամենամյա Շիրազի Արվեստի Փառատոնը: Այդ փառատոնի ժամանակ ներկայացվել են ինչպես իրանցի, այնպես էլ արևմտյան նկարիչների ստեղծագործությունները:

Չնայած Իրանը հսկայական մշակութային ժառանգության կրող երկիր է, բայց 20-րդ դարի կեսերին իր տարածքում չի ունեցել մեծաքանակ իրանական գլուխգործոցներ: Դրանցից շատերը գտնվել են Եվրոպայի թանգարաններում:

Կայսրուհին այդ ուղղությամբ լուրջ աշխատանքներ է տարել: Արդյունքում, նրան հաջողվել է շատ գլուխգործոցներ վերադարձնել Իրան: Նա կարողացել է իրանական թանգարանները համալրել նաև արևմտյան արվեստի գոհարներով:

Էնդի Ուորհոլի հետ:

Շահբանեի ղեկավարությամբ բացվել են Նաղարստանի Մշակույթի Կենտրոնը, Ռեզա Աբասի թանգարանը, Խորամաբադի թանգարանը, Ազգային խալու պատկերասրահը, Կերամիկական և ապակյա իրերի Աբհինեհյան թանգարանը և այլն:

Այս բոլոր կենտրոնները համալրվել են արտասահմանյան թանգարաններից ձեռք բերված իրանական արվեստի բազում նմուշներով:

Նորին գերազանցությունը անտարբեր չի եղել նաև ժամանակակից արվեստի հանդեպ:

Նրա ջանքերով է հիմնվել Թեհրանի Ժամանակակից արվեստի թանգարանը: Հավաքածուն ներկայացել է Պաբլո Պիկասոյի, Կլոդ Մոնեի, Էնդի Ուորհոլի, Ռոյ Լիխտենշտեյնի ստեղծագործություններով: Այժմ այդ հավաքածուն ճանաչվել է աշխարհում լավագույններից մեկը:

Իսլամական հեղափոխությունից հետո, կտավները պահպանվել են: 2005 թ. այդ արժեքները կարճ ժամանակով ցուցադրվել են:

 

Միջազգային այցելությունները

Քենեդիների հետ:

Եղիսաբեթ Երկրորդի և Արքայազն Ֆիլիպի հետ:

Գեներալ Շարլ դը Գոլի հետ:

Սպիտակ Տանը, միսիս Քարթերի հետ:

Իսպանիայի թագավոր Խուան Կարլոսի Իրան կատարած այցի ժամանակ:

Ֆարահ Փահլավին ամուսնու հետ մասնակցել է միջազգային պաշտոնական այցելություններին: 1972 թ. կայսերական ընտանիքը պաշտոնական այցով ժամանել է ԽՍՀՄ: Շահբանեի հայրենիքի մի մասը ԽՍՀՄ կազմի մեջ է եղել: Նրանք ցանկացել են այցելել Բաքու: Ընդունելությանը ելույթ են ունեցել Մուսլիմ Մագոմաևը, Շովքեթ Ալեքպերովան և Զեյնաբ Խանլարովան: Շահբանեն պաշտոնական այցի ժամանակ խոսել է ադրբեջաներեն: Նա տիրապետում է նաև ֆրանսերենին, անգլերենին, ֆարսիին:

Շահը՝ ղազախական չեպան հագած:

Կասպից ծովի ափին:

Սալվադոր Դալիի հետ:

 

Թագակիր արտաքսվածները

Հեղափոխական իրադարձությունները մեծ հետք են թողել արքայական ընտանիքի կյանքում:

1978 թ. անվտանգությունից ելնելով, նա դադարում է ճամփորդել երկրի ներսում: Գործը բարդանում է նաև նրանով, որ նույն թվականին ֆրանսիացի բժիշկները շահի մոտ մահացու հիվանդություն են հայտնաբերում՝ լիմֆոմա:

1979 թ. հունվարի 16-ին շահը, իր կարծիքով, ժամանակավորապես լքում է Իրանը: Սակայն թագավորական ընտանիքին ճանապարհելու ժամանած զինվորականներից դժվար չէր կռահել, որ դա վերջին հրաժեշտն է…

Առաջին հանգրվանը դարձավ Եգիպտոսը: Նրանց սիրալիր ընդունեց նախագահ Անվար Սադաթը: Նա շահի մտերիմ բարեկամն էր, իսկ կինը, միսիս Ջիհան Սադաթը՝ Ֆարահի մտերիմ ընկերուհին էր:

Իրանում իշխանության եկած նոր կառավարությունը պահանջում էր վերադարձնել Փահլավիներին: Մոհամմադ Ռեզան, չցանկանալով բարդացնել Սադաթի դրությունը, հեռանում է, հանգրվանելով Մարոկոյի արքա Հասան Երկրորդի մոտ: Այնուհետև նրանք մեկնում են Բահամյան կղզիներ:

Կղզիների գեղեցկությունը, ջերմ ընդունելությունը, չկարողացան կայսրուհու մոտ դրական հիշողություն թողնել: Այդ օրերը նա մինչև հիմա համարում է սև օրեր: Վիզաների ավարտից հետո նրանք տեղափոխվեցին Մեքսիկա:

Այնտեղ շահի առողջությունը կտրուկ վատանում է:

Շահը պատշաճ բուժում կարող էր ստանալ միայն ԱՄՆ-ում: Նրանք մեկնում են Վաշինգտոն:

Այդ այցելությունը Իրանի իշխանությունը ընդունեց իբրև ԱՄՆ կողմից մարտահրավեր: Դրան գումարվել էր Թեհրանում ԱՄՆ դեսպանատան գրավումը: Անվտանգությունից ելնելով Սպիտակ Տան ադմինիստրացիան՝ Ջիմի Քարթերի գլխավորությամբ, թագավորական ընտանիքին հրամայեց լքել Միացյալ Նահանգները:

Թագավորական ընտանիքի նոր հանգրվանը դարձավ Պանաման:

Թե՛ Պանամայի իշխանությունները, թե՛ ԱՄՆ նախագահը ցանկանում էին ձերբակալել և արտահանձնել Փահլավիներին: Օգնության ձեռք մեկնեց կրկին Անվար Սադաթը:

 

Շահի մահը

1980 թ. մարտ ամսից, մեծ դժվարություններ հաղթահարելով, Փահլավիները կրկին հանգրվանեցին Եգիպտոսում:

Նորին գերազանցությունը հիմա էլ այդ օրերը սիրով է հիշում: Նա հիշում է, թե այդ օրերին որքան սեր և ջերմություն կար ամուսինների միջև: Արտասահմանում արտաքսված թագավորական ընտանիքը անցկացրել է 18 ամիս: Հուլիսի 27-ին շահը մահանում է:

Ալեքսանդրիայից Քահիրե են ժամանում շահի զավակները: Այնտեղ էր նաև նրա քույրը՝ արքայադուստր Աշրաֆը:

Թաղման ժամանակ կայսրուհին կարողացել էր Սադաթին համոզել ներկա գտնվել, քանի որ Մերձավոր Արևելքում կանանց չի թույլատրվում մասնակցել թաղման արարողությանը:

Առ-Ռահիֆի մզկիթը դարձավ Իրանի շահի վերջին հանգրվանը:

Անվար Սադաթը շարունակեց աջակցել ընկերոջ ընտանիքին: Հաջորդ երկու տարիներին նրանք ապրեցին Քահիրեի Քոբեհ պալատում: Հյուրընկալ երկիրը թագավորական ընտանիքը ստիպված եղավ լքել 1981 թ. հոկտեմբերին, Սադաթի սպանությունից հետո:

Նրանք ուղևորվեցին ԱՄՆ: Նախագահ Ռեյգանը թագավորական ընտանիքին թույլ տվեց հանգրվանել ԱՄՆ-ում:

Շահբանեն մինչև հիմա բնակվում է ԱՄՆ-ում: Հաճախ մեկնում է Փարիզ:

 

Այրի կայսրուհին

Շահի մահից հետո շահբանեի կյանքում եղել են թե՛ թռիչքներ, թե՛ անկումներ:

Նա իր մեծագույն հաջողություններից է համարում թոռների լույս աշխարհ գալը, ժառանգների բարձրակարգ կրթությունը:

Նա ձգտում է հեռու մնալ քաղաքականությունից, բայց ամեն կերպ աջակցում է Ռեզա-որդուն, ով համարվում է իրանական էմիգրացիայի առաջնորդը:

Շահբանեն մամուլի ներկայացուցիչների առջև քիչ է հայտնվում: Հարցազրույցներից մեկի ժամանակ, հիշելով Իրանի հեղափոխության օրերը, նա ասաց, որ ամուսինը կարող էր պահել իշխանությունը: Սակայն դա երբեք չէր անի արյան գնով:

Նորին գերազանցությունը քաջատեղյակ է Իրանի անցուդարձից: Նա չի կտրել կապը հայրենիքի հետ: Շատ է ոգևորվում, երբ իր մասին դրական են արտահայտվում հեղափոխությունից հետո ծնվածները:

Ֆարահ Փահլավին շարունակում է մասնակցել մշակութային իրադարձություններին: 2003 թ. լույս է տեսել նրա «Անթառամ սեր. իմ կյանքը շահի հետ» գիրքը: 2008 թ. նկարահանվել է իրանուհի կոմունիստ, Շվեդիայում բնակվող Նահիդ Պարսոն Սարվեստանի «Թագուհին և ես» ֆիլմի նկարահանումներին: Ֆիլմը տարբեր հայացքներով է ներկայացնում 1979 թ. իրադարձությունները:
2001 թ. շահբանեն կրկին ուժգին հարված է ստանում: Մահանում է նրա դուստրը՝ Լեյլան: 31-ամյա աղջկա մահվան պատճառները մինչև հիմա վերջնական չեն: Լեյլան հայտնի իտալացի դիզայներ Վալենտինոյի մոտ մոդել է աշխատել: Աշխատանքը, խաթարելով նրա առողջությունը, հանգեցրել է նյարդային անորեքսիայի. նա սկսել է ցավազրկողներ օգտագործել: Հերթական չափաբաժինը ընդունելուց՝ մահացել է:

Շահբանեն ասաց, որ ուրախ է, որ շահը այս ամենը չի տեսել…

Արքայազն Վիլյամի և Քեյթի հարսանիքի ժամանակ:

Բայց դա Ֆարահի վերջին փորձությունը չէր: Կրտսեր որդին՝ Ալի-Ռեզա Փահլավին ապրում էր ԱՄՆ-ում, ուներ Պրինստոնի համալսարանի բակալավրի կոչում, Կոլումբիական համալսարանի հումանիտար գիտությունների մագիստրոսի կոչում, Հարվարդի համալսարանի Հին Իրանի պատմության դոկտորի կոչում: Արքայազնը հայտարարել էր, որ ուզում է Իրանում վերականգնել միապետությունը, բայց սահմանադրական: Նա ինքնասպան է լինում, ավագ եղբոր խոսքերով՝ հայրենիքի համար ոչինչ անել չկարողանալու պատճառով… Արքայազնը մահանում է 2011 թ. հունվարի 4-ին:

Արքայազնի մահից հետո տարածվեցին հաղորդագրություններ, որ այդ ժամանակ նրա ընկերուհի Ռահա Դիդիվարը հղի է: Լուրը արքայական ընտանիքը հերքում էր: 2011 թ. օգոստոսի 5-ին, ավագ եղբոր կայքում հայտարարություն տարածվեց թագաժառանգ Ռեզա Փահլավիի անունից. «Ընտանիքիս անունից ուզում եմ մեր համախոհներին և բարեկամներին տեղեկացնել, որ 2011 թ. հուլիսի 26-ին լույս աշխարհ է եկել Իրիանա Լեյլան, մեր սիրելի Ալի-Ռեզայի դուստրը»:

Բելգիայի արքայադուստր Մաթիլդայի հետ:

Կայսրուհի Ֆարահ Փահլավին հաստատեց, որ Իրիանա Լեյլան համարվում է Կայսերական Տան լիիրավ անդամը և Իրանի արքայադուստրը:

Հորդանանի թագուհի Ռանիայի հետ:

Շվեդիայի արքայադստեր հետ:

Կյանքի բոլոր դժվարությունները հաղթահարելու ուղին ընտրած շահբանեն ունի ամուր ոգի, հույս: Նա հավատում է իր հայրենակիցներին: Անկախ տարիքից, նա վարում է ակտիվ կյանք և ունի հիասքանչ տեսք:

Ֆարահի ինքնագիրը:

liveinternet.ru