Տպել
Նյութը 2009 թվականին հրապարակվել է «168 Ժամ» թերթում:
Կինոռեժիսոր Սերգեյ Սոլովյովը վստահ է, որ բոլոր մարդիկ նույն խմորից են ստեղծված: Նա թեթև, նրբանկատ ու խորիմաստ ներկայացնում է էպոխաների բեկման սիմվոլները. Պուշկինը, Տոլստոյն ու մերօրյա երիտասարդների «սլենգը», պիոներական ճամբարներն ու անդերգրաունդային ռոքը նրա համար գտնվում են նույն հարթության վրա: Այսինքն` կազմում են մեր դարի ամբողջական «շնչող» պատկերը: Սոլովյովն ասում է, որ չի հասկանում` ինչ է քասթինգը, և միշտ աշխատում է այն մարդկանց հետ, ում սիրում է. «Չեմ պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է անծանոթ մարդկանցից կազմված մի ամբոխ կանչել և ասել` շուն խաղա…»: Սոլովյովի կողմից սիրված մարդիկ նկարահանվել են նաև նրա վերջինփ «2Ասսա2» և «Աննա Կարենինա» ֆիլմերում, որոնք ըստ հեղինակի` մարդկային փոխհատուցման մասին են:
Ս.Սոլովյովը Հայաստանում առաջին անգամ չէ, և ասում է, որ եկել է ոչ որպես «ազգագրական հյուր». «Ես ջերմ ու ընտանեկան զգացումներ ունեմ և՛ Հայաստանի. և՛ «Մոսկվա» կինոթատրոնի նկատմամբ: 30 տարի առաջ ես այստեղ ցուցադրել եմ իմ «Նուրբ տարիք» ֆիլմը: Մինչև հիմա հիշում եմ այն հիանալի շաբաթը, որն անցկացրել եմ այստեղ իմ ընկեր Ռոմա Բալայանի հետ»:
– Ձեր նկարահանած առաջին «Ասսան» 20 տարի առաջ հսկայական արձագանք ունեցավ` ակնարկելով ազատ ապրելու պահանջի մասին: Նման հաջողությունը սպասելի՞ էր:
– Իրականում ամեն բան շատ պարզ է: Եկավ մի պահ, երբ որոշեցի այնպիսի մի ֆիլմ նկարահանել, որի դիտման համար մարդիկ ցանկություն կունենան դահլիճի դռները ջարդել: Նստեցի, հաշվարկեցի ու գտա ամենահարմար բանաձևը` հնդկական կինոն: Բոլոր ժամանակներում էլ մարդիկ սիրել են հնդկական ֆիլմերը: Եվ ես իմ ֆիլմի համար հիմք վերցրեցի 50-ամյա մի մաֆիոզ «էշին», անմեղ, ռոմանտիկ երիտասարդների ու վեհ, քնարական սիրո մի պատմությունը: Ահա այն մոդելը, որով արվել է «Ասսան»: Իսկ հետո մտածեցի` գրողը տանի, բա ո՞ւր մնացին երգերն ու պարերը, չէ՞ որ հնդկական կինոյում բոլորը երգում ու պարում են: Ինձ խորհուրդ տվեցին Լենինգրադ գնալ, որտեղ հետաքրքիր երաժշտական իրավիճակ էր: Եվ ես թքած ունեի, որ Վիկտոր Ցոյն ու Բորիս Գրեբենշչիկովը դիմադրող անդերգրաունդ էին, ինձ համար կարևոր էր, որ նրանք «կենդանի» ու տաղանդավոր էին: Ընդհանրապես ես միշտ աշխատում եմ այն մարդկանց հետ, ում սիրում եմ: Եվ միայն «Ասսայի» ավարտից հետո պարզվեց, որ դա հսկայական սոցիալական նշանակություն ունեցող ֆիլմ է:
– Դուք հեգնանքով եք դա ասում, բայց այդ ֆիլմն, իրոք, հսկայական դեր խաղաց հետխորհրդային տարիներին:
– Ես չեմ հեգնում, պարզապես ասում եմ, որ ֆիլմի ստեղծելուց հետո փորձում եմ այլևս նրա ճակատագրի համար պատասխանատվություն չկրել:
– Հիմա, երբ ժամանակակից հայկական կինոյում ոչ մի հետաքրքիր բան չի կատարվում, արդյոք ճի՞շտ կլինի սկսել հնդկական բանաձևից։
– Ամեն անգամ նոր մոդուլներ պետք է գործի դնել, քանի որ չկա այնպիսի մի ունիվերսալ «բանալի», որով բացվում են բոլոր դռները: Պարզապես շատ կարևոր է, որ ցանկացած հանգամանքներում ստեղծագործողի գլխում իր արածի ամբողջական պատկերացումը ստեղծվի: Հնարավոր է, որ հիմա հայ կինոյի վերելքը կապված է «Պոտյոմկին» զրահակիրը» ֆիլմի նման մի մոդուլային գործի հետ: Դա իմանալու համար պետք է հայ լինել և տաղանդ, հոգի ու կինոյի նկատմամբ սեր ունենալ: Իմ կողմից կարող եմ ավելացնել նաև, որ պիտի առկա լինի վիթխարի ափսոսանքի զգացումը, որ հայ կինոյում հիմա արժեքավոր բան չի ստեղծվում:
– Նկատելի է, որ շատ ռեժիսորներ ֆիլմեր են ստեղծում հատուկ փառատոների համար: Հիմնականում դրանք ձգձգված, դեպրեսիվ ու ինտելեկտուալ համարվելու հավակնություն ունեն:
– Փառատոնային ֆիլմերը մեծամասամբ «մահացած» ու ձանձրալի են, և հաստատ երբեք ոչ մեկին պետք չեն լինելու: Պսևդո ինտելեկտուալ կինոն առաջին հերթին հենց նրա ստեղծողի ուղեղն է «լվանում», իսկ հետո արդեն՝ հանդիսատեսինը: Եվ եթե ֆիլմ ստեղծելով դու ուզում ես բոլորին ցույց տալ, որ ասենք` ջուրը ոչ թե հեղուկ է, այլ կարծր զանգված, ուրեմն դու ապարդյուն կվատնես և՛ քո, և՛ հանդիսատեսի ժամանակը, քանի որ ստիպված ես լինելու ջրի կարծրությունն ապացուցող մի ամբողջ համակարգ հորինել: Բոլոր ժամանակներում էլ գնահատվում է ֆիլմի գեղարվեստական էներգետիկան, որը միավորում է աշխարհում ապրող բոլոր մարդկանց: Եվ խնդիրը նրանում չէ, որ փառատոները «կտրվել» են կյանքից, կարծում եմ, հակառակ պատկերն է. փառատոները դառնում են տանջված կինոսիստեմի մի մասը: Ինտելեկտուալ լինելու մղումը հատուկ է ժամանակակից կինոյին: Ես, օրինակ, դժվարանում եմ պատկերացնել, որ ժամանակակից փառատոներում կարող է հանկարծ հայտնվել Չարլի Չապլինը: Բոլորը նրան տեսնելով՝ կասեն` ո՞վ է այս ապուշը, որը փառատոն է եկել իր ձեռնափայտիկով ու ծիծաղելի բեղերով:
– Մենք չունենք կինո, բայց ունենք կինոփառատոն: Դրա մեջ չկա՞ հակասություն:
– Ընդհակառակը, դա շատ լավ է: Ցանկացած փառատոն, եթե ոչ կինոն, ապա` կինո սիրող ու կինոն կարևոր արվեստ համարող մարդկանց ուղեղն է զարգացնում: Իսկ երբ զարգանում են ուղեղն ու հոգևոր ուժերը, ապա հաստատ կինոն էլ կհայտնվի: Դրանում ես չեմ կասկածում:
– Թվային տեխնոլոգիաների զարգացման հետ բավականին հեշտացել է նկարահանման պրոցեսը: Կարելի՞ է ենթադրել, որ ապագայի կինոն կարող է նկարահանվել բջջային հեռախոսներով կամ սիրողական խցիկով:
– Ապագայի կինոն շատ բազմազան է, այն կարելի է դիտել և՛ հեռախոսի մեջ, և՛ մեծ էկրանին, և՛ ինտերնետում: Իմ ամենասիրելի Անդրեյ Տարկովսկու «Հայելի» ֆիլմը դիտելու համար, օրինակ, ինձ հերիք է համակարգիչ ունենալ: Այդ ֆորմատը բավարար է: Բայց, միևնույն ժամանակ, Ամերիկայում ես «3D» ֆորմատի ֆիլմեր տեսա ու համոզվեցի, որ դա աներևակայելի ազդեցություն ունի: Այնպես որ` ամեն ինչն էլ պետք է լինի, կարևորը, որ ֆիլմ նկարահանող մարդիկ լրջորեն ու անկեղծորեն իրենց սեփական գեղարվեստական պահանջները բավարարեն: Անհեթեթություն և մարազմ է, երբ ասում են, որ բավարարում են հանդիսատեսի պահանջները: Ո՞վ կարող է ասել, թե հանդիսատեսն ինչ է ուզում: Հանդիսատեսը քեզ անծանոթ միլիոնավոր մարդիկ են, և միայն սատանան գիտե, թե նրանք կինոյից ինչ են սպասում: Հանդիսատեսի հետ շփվելու միակ միջոցն ազնվորեն ինքդ քո մասին խոսելն է: Եթե, իրոք, քո մասին ես նկարահանում, կարող ես վստահ լինել, ու միլիոնների միջից կգտնվի առնվազն 10.000 մարդ, որոնք քեզ նման են մտածում: Ահա և ամենը: Այդ պատճառով էլ շատ կարևոր է պարզ հողեղեն շփման մթնոլորտի ներկայությունը:
– Փառատոներում հաղթելը կարևո՞ր է:
– Կարևոր է, մանավանդ երիտասարդների համար: Երբ Վենետիկում Էմիր Կուստուրիցան «Ոսկե առյուծ» ստացավ, նրա կյանքը լիովին փոխվեց: Այդ ժամանակ նա բանակում էր ծառայում, և երբ իր դեբյուտային ֆիլմը հաղթեց, բոլորը տեսան, որ Կուստուրիցան ոչ թե զուգարանակոնք մաքրող լիակատար ապուշ է, այլ` բացառիկ ռեժիսոր է: Մենք բոլորս էլ լրիվ «մերկ» ենք փառատոներ գալիս և սրտի խորքում ինչ-որ բանով առանձնանալու հույս ենք ունենում:
– Դուք ասացիք, որ պատրաստվում եք նկարահանել «Համադասարանցիներ» ֆիլմը: Այն կապ ունենալո՞ւ է հայտնի ինտերնետային կայքի հետ:
– Ոչ, դա պարզ մի պատմություն է, որն իմ ուսանողուհիներից մեկն էր ուզում նկարահանել: Նա բերեց ինձ 4 էջանոց մի պատմվածք ու ասաց, որ խորիմաստ մի բան է ուզում ստեղծել: Ես էլ ասացի` արի ես այն նկարահանեմ, իսկ դու կխաղաս այդ ֆիլմում: Հիմա նկարում եմ:
– Նաև մեմուարների գիրք եք պատրաստում: Կինոյի շրջանակները Ձեզ համար նե՞ղ են թվում:
– Ես սկսել եմ գրել` ցանկանալով հիշեցնել այսօրվա ուսանողներին, թե ինչպիսի ունիկալ մարդիկ են ապրել իրենցից առաջ և ինչ ունիկալ կինո են նրանք մեզ ժառանգել: Գիտեք, հիմա իմ ուսանողներից շատերը չեն ճանաչում մեր սովետական կինոն:
– Ձեր վերջին ֆիլմերը շատ երկար էին ստեղծվում: Դա ճակատագի՞ր էր, թե՞ Ձեր որոշումն էր:
– Իրականում ես շատ արագ եմ աշխատում: Համոզված եմ, որ կինոն հենց օդից, ոչնչից է ծնվում: Թախծոտ, ձգձգված ու հոգին մաշող մտահղացումները միայն խանգարում են կինո ստեղծելուն: Ընդամենը մի պահ է պետք, որպեսզի կինոն ստեղծվի: «100 օր մանկությունից հետո» ֆիլմն, օրինակ, երկու շաբաթում է ստեղծվել, այն ժամանակ ես հուսահատված էի, քանի որ ինձ հեռացրել էին «Մոսֆիլմից», ու ես որոշեցի ի հեճուկս բոլորի` պիոներական ճամբարի մասին հաջող խալտուրա անել: Իսկ Լիխովսկու վիպակի սցենարը ես ընդամենը մեկ օրում եմ գրել, առավոտյան որոշեցի գրել, իսկ երեկոյան արդեն ավարտեցի: Ատում եմ այն խոսակցությունները, որոնք վարում են ռեժիսորներն` ասելով, օ՜, որքան դժվար էր աշխատելը: Եթե դժվար է, գնա ուրիշ հեշտ գործով զբաղվիր: Կարող ես խմել, կամ այլ մի բան անել: Կինոն ուրախություն է, որը ոչ մի կապ չունի բարդ մտահղացումների հետ: Գիտե՞ք` ինչից է ծնվել «Աննա Կարենինան». կանացի մի մազափնջից: Տոլստոյի մոտ հյուր է եկել Պուշկինի դուստրը, և Տոլստոյը նայելով նրա պարանոցի մի մազափնջին՝ հասկացել է, որ այլևս ոչ մի այլ բանի մասին մտածելու ունակ չէ: Հետո կարդացել է Պուշկինի հուշերն ու 150 անգամ կարդալով «Հյուրերը հավաքվում էին ամառանոցում» ֆրազը, որոշել է գրել «Աննա Կարենինան»: Այդտեղ ոչ մի գաղափարական տառապանք չկա: Դա երջանկության տարօրինակ արտահայտություն է:
– Ինչո՞ւ եք միավորել «Ասսան» և «Աննա Կարենինան»:
– «Աննա Կարենինան» էկրանավորելու միտքը շատ վաղուց ունեի, դեռ ուսանող ժամանակ էի փորձում տարբեր ադմինիստրատիվ ուղիներով այն իրականացնել: Նա նման է մի անիմաստ աֆյորայի, որը տապալվեց, իսկ հետո շարունակեց ադմինիստրատիվ գնացքի տակ հայտնվել մոտ 25 անգամ: Բայց ինձ մոտ արդեն հիմար համառություն էր ձևավորվել, որը կարելի է նաև սկզբունքայնություն անվանել: «Աննա Կարենինան», իրոք, ինձ համար ճակատագրական պատմություն դարձավ, ու ես մտածեցի, որ այդ նախագիծը փրկելու համար ինչ-որ տարօրինակ բան պետք է հնարեմ: Ու որոշեցի ստեղծել «Ասսայի», ինչպես հիմա են ասում` սիքվելը: «Ասսայում» հերոսները նկարահանում են Տոլստոյի վեպը, դա ֆիլմ է ֆիլմի մասին: Եվ այդ երկու ֆիլմերի կյանքը միահյուսված է: Իհարկե, ես հասկանում եմ, որ արտասահմանյան հանդիսատեսը «Ասսայից» ոչինչ չի հասկանա, այն նրանց մասին չէ: Իմիջիայլոց, ես նկատի չունեմ Հայաստանը, քանի որ դուք արտասահմանցի չեք:
– Ձեր ստեղծած Աննա Կարենինան ինչպիսի՞ն է:
– Շատերն են կարծում, որ նա սարսափելի այլանդակ կին է, որը կործանեց և՛ իր, և՛ իր երեխայի կյանքը: Ասում են, որ նա հրեշ-«բաբա» է: Բայց ես ճիշտ հակառակ կարծիքն ունեմ. կարծում եմ, որ Աննա Կարենինան իդեալական կին է: Դա ընկալելու համար մեզ խանգարում է բոլոր հերոսներին «պլյուս» կամ «մինուս» նշանով որակավորելու ցանկությունը: Դա անիմաստ գործ է, քանի որ այդ վեպը բացարձակ ռեալություն է, իսկ ռեալ կյանքում լավ ու վատ մարդիկ չեն լինում: Նրանք պարզապես մարդիկ են: Ես ուրախ կլինեի ասել, որ իմ ֆիլմի գաղափարն ունիկալ է, բայց չեմ կարող դա անել: Ինձ համար շատ հետաքրքիր էր Կարենինը, որին ես մարդկային տառապանքի սիմվոլն եմ համարում, իսկ տառապանքը երբեք էլ ներկայանալի ու գեղեցիկ չէ, դա ծանր ու տգեղ մի բան է: Կարծում եմ՝ Օլեգ Յանկովսկին հանճարեղ է խաղացել` արժանապատվությամբ ու արիստոկրատիզմով: Մենք փորձել ենք այդպիսի Կարենին ստեղծել, որին ցանկանում էր խաղալ մեծ դերասան Ինոկենտի Սմոկտունովսկին` Զարխիի հայտնի ֆիլմում:
– Իրականում մեր կյանքը շա՞տ է փոխվել:
– Երբ Վիկտոր Ցոյը երգում էր «Փոփոխություններ ենք ուզում» հայտնի երգը, ինքս կանգնած էի ամբոխի մեջ ու թափահարելով ձեռքս՝ գոռում էի` փոփոխություններ եմ ուզում: Այդ ամենի մեջ հսկայական պաթոս կար, որը սկզբում կառուցողական էր թվում, բայց իրականում բացարձակապես կազմաքանդող էր: Այն փոփոխությունները, որոնք տենչում էինք, արդեն իրականություն դարձան: Ավելին` դրանց հետ հաշտվեցինք:
Նունե Հախվերդյան
22.07.2009
