Տպել
Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայության նախաձեռնությամբ 2017-ի օգոստոսին վերսկսվել էին պեղումները «Զորաց քարեր» հուշարձանի տարածքում: Կառույցի գիտնական- քարտուղար, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Փիլիպոսյանը հայտարարել էր, թե Զորաց քարեր հուշարձանն աստղադիտական նշանակություն չունի, ինչը բուռն քննարկումների տեղիք է տվել: Aravot.am-ի հետ զրույցում պատմաբան, գրող, հրապարակախոս Վահե Լոռենցը նշեց, որ հայտարարության մեջ դիտավորություն և միտում է տեսնում, որը նրա ձևակերպմամբ, վայել չէ գիտնականին:
«Միտում տեսնելու համար ունեմ հիմքեր, թե Փիլիպոսյանը և թե Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի ղեկավարությունը հակված չեն ավելին տեսնել, քան ուզում են: Դեռևս 2-3 տարի առաջ պեղումների մասին խոսք անգամ չկար, բայց նրանք հերքում էին այդ ամենը: Ինչ-որ բան հաստատելու համար անհրաժեշտ է գիտական հիմքեր ունենալ, հերքելու համար պետք է կրկնակի շատ հիմքեր ունենալ…
Պեղումները սկսեց Աշոտ Փիլիպոսյանը և արդեն պեղումների նախնական փուլում, ընդամենը մեկ դամբարան պեղելուց հետո ընդարձակ հարցազրույց տվեց ու հեգնական տոնով հերքեց այն, ինչն այսօր շատ լուրջ հիմքերով շրջանառվում է: Անաչառ գիտնականն իրավունք չունի իր կարծիքը պնդել մինչև պեղումների ավարտը: Դեռևս տարածքի 5-10%-ը պեղելով, 1-2 դամբարանով չի կարելի մեկնաբանություն անել: Էլ չեմ խոսում Փիլիպոսյանի մեկ այլ ծիծաղահարույց մեկնաբանության մասին: 1000 ներողություն, ինքս հնագետ չեմ, բայց կարծում եմ հատուկ մասնագիտական կրթություն պետք չէ ունենալ հասկանալու համար որոշ բաներ:
Ասենք՝ քարերի վրա անցքերի պահը, որ ասվում է, թե իբր անցքերն արված են պարան անցկացնելու ու քարերը քաշ տալով բերելու համար: Հարգելիս, պարան անցկացնելու համար միանման անցքեր չէին անի: Ինչո՞ւ են բոլոր անցքերը ողորկ, սիրուն, բոլորը մի չափով, ձևով, ինչո՞ւ ոչ բոլոր քարերն ունեն անցքեր, կամ ուղղակի քարերը քաշ տալու համար դրանք կարելի էր սայլի վրա դնել և եզներով բերել, ինչո՞ւ նման տիտանական աշխատանք անել…
Ծիծաղ հարուցող անհեթեթ մեկնաբանություններ են նրա մեկնաբանությունները: Կամ նման մի բացատրություն լսեցի, թե ինչ-որ ժամանակ մեկի համար կարիք է եղել պարսպապատել տարածքը և դամբարանների գերեզմանաքարերը բերել է ու այդպես շարել է: Այ հարգելիս, դու երբևիցե տեսե՞լ ես գերեզմանաքարով պարսպապատեն տարածքը, էն էլ մեկումեջ նման քարեր շարելով, արանքները 10-20 մետր կամ 2-3 մետր հեռավորություն թողնելով: Ո՞րն է իմաստը դրա:
Երկրորդ դասարանի աշակերտի մակարդակի պրիմիտիվ մեկնաբանություն, որ վայել չէ գիտնականին: Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտում, իհարկե, շատ վաստակաշատ մարդիկ կան, բայց ղեկավարությանը ճանաչելով, այլ ակնկալիք կարող էի չունենալ կամ որ Փիլիպոսյան Աշոտը կարող է այլ բան ասել…Առհասարակ Փիլիպոսյան Աշոտից շատ ավելի խելացի ու կիրթ մարդիկ, որ տասնյակ տարիների վաստակ ունեն ոլորտում, գտել են, որ Քարահունջն Աստղադիտարան է: Ընդ որում, խոսքը միայն հայ մասնագետների մասին չէ, խոսքը Պարիս Հերունու, Վաչագան Վահրադյանի կամ Գևորգյանի մասին չէ, խոսքը օտարազգի գիտնականների մասին է»:
Վահե Լոռենցի խոսքերով, օտարազգի գիտնականները գտել են, որ Քարահունջը հնագույն աստղադիտարան է, եթե ոչ հնագույններից մեկը աշխարհում:
«Ես Փիլիպոսյան Աշոտի բերած վարկածում դիտավորություն եմ տեսնում: Հնագիտության ու ազգագրության ինստիտուտն այսօր ավելի շատ օտարի ջրաղացին է ջուր լցնում, քան մեր: Ես չեմ ասում, թե գիտնականը պետք է պատմություն հորինի ծառայեցնելու համար իր ազգին, ինչպես մեր հարևաններն են անում, մյուս կողմից էլ, եթե յուրաքանչյուր գիտություն մեր ազգային-պետական շահերին չի ծառայում, ինձ պետք չէ»,-ասում է մեր զրուցակիցը: Նրա խոսքով, այսօր զբոսաշրջությունը Հայաստանում համարվում է տնտեսության հեռանկարային ճյուղերից մեկը, իսկ Քարահունջը կամ Զորաց քարերը ամենազբոսաշրջային երթուղին է, ամենաթեժ գծերից մեկը, քանի որ բոլորն այդտեղ այցելում են որպես հնագույն աստղադիտարան:
Գոհար ՀԱԿՈԲՅԱՆ
