Տպել
Հայաստանում կանոնակարգված ձևով մարդահամար՝ աշխարհագիր կամ բնակչության հաշվառում 1831 թվականից հետո անց է կացվել 1873 թվականին՝ 42 տարի անց:
Ի՞նչ փոփոխություններ էին կատարվել Հայաստանում այս չորս տասնամյակների ընթացքում:
Ամենակարևորը մշակութային փոփոխությունն էր. հարյուրամյակներ պարսկական տիրապետության տակ գտնվելուց հետո հայերը հայտնվեցին ռուսական տիրապետության տակ: Թեև հայ առևտրականները ռուսների հետ կապեր էին ունեցել Կիևյան Ռուսիայի հիմնադրումից ի վեր մի քանի դար շարունակ, սակայն ժողովրդի համար ռուսական ներկայությունը մշակութային, սոցիալական ու աշխարհայացքային նորություն էր:
Մի քանի դար տևած պարսկական ազդեցությանը՝ լեզու, մշակույթ, կրոն, սովորություններ, փոխարինեց ռուսականը: Փոխվեցին նաև պաշտոնյաները: Մահմեդական և պարսկախոս ու թրքախոս ղաջարիներին փոխարինեցին ռուսախոս, ուղղափառ քրիստոնյաները: Ռուսական ընդարձակումը դեպի Անդրկովկաս և պարսիկների նահանջը Արաքսի աջ ափ Հայաստանի հետագա անկախության ճանապարհին ունեցավ կարևոր նշանակություն: Օսմանյան կայսրության և Պարսկաստանի հայերի մեծամասնության համար Ռոմանովների Ռուսաստանը համարվում էր առաջադեմ քաղաքակրթություն կրող պետություն:
Ճիշտ է նաև, որ սկզբնական շրջանում, երբ Երևանն ու Նախիջևանը պարսիկներից անցան ռուսներին, հայերի կյանքում շատ բան չփոխվեց, քանի որ ռուս պաշտոնյաները, անծանոթ լինելով տարածաշրջանին, մեծապես վստահում էին մուսուլման պաշտոնյաներին ու հողատերերին: Հայերի կյանքը անգամ վատթարացել էր, առևտուրն անկում էր ապրել, ավելացել էին հարկերը, ինչը ստիպել էր որոշ հայերի մեկնել Պարսկաստան, գրում է այս շրջանի գիտակ հայ լավագույն պատմաբաններից Ջորջ Բուռնությանը:
1828-ին, երբ Անդրկովկասը ամբողջապես միացվեց Ռուսաստանին, այն բաժանվեց երեք վարչական միավորների՝ Վրացական մարզ, Կասպյան մարզ, Հայկական մարզ (1828-1840թթ․), որը ռուսերենով հայտնի է Армянская область անունով:
1840-ին ցարական Ռուսաստանը վարչական նոր բաժանում կատարեց: Հայկական մարզ անվանումը վիրավորական դարձավ ռուսական ազգայնականության համար: Նրանք լուծարեցին Հայկական մարզը և միացրեցին նորաստեղծ Վրաց-իմերեթական նահանգի հետ:
Նիկոլայ Առաջին ցարը 1844-ին Կովկասի փոխարքա նշանակեց կոմս Միխայիլ Վորոնցովին, որը հաջորդ տարվա գարնանը հասավ Թիֆլիս: Իր կառավարման 10 տարիների ընթացքում նա փորձեց բարեկամացնել Անդրկովկասի հիմնական երեք ժողովուրդներին՝ հայերին, վրացիներին և մահմեդականներին (այսօր՝ ադրբեջանցիներ):
Ամբողջությամբ՝ civilnet.am
