Տպել
«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Ռուսաստանի պետական հումանիտար գիտությունների ինստիտուտի պրոֆեսոր, քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը:
– Առավոտյան երբ զրուցում էինք, ես ձեզ ասացի, որ Հայաստանը կանգնած է մի քանի տարբերակի առջև՝ հրաժարականից մինչև ուժային սցենար: Արդյունքում տեղի ունեցավ հրաժարական: Ինչո՞ւ ստացվեց: Նախ, կարծում եմ՝ պետք է արժանին մատուցենք Սերժ Սարգսյանին: Նա հասկացավ, որ իրավիճակը պահանջում է արտակարգ ուժային լուծում, և կարծում եմ՝ չուզեցավ այդ քայլին գնալ՝ գուցե այն պատճառով, որ հիշում էր 2008 թվականի դասերը, գուցե նաև 2013 թվականը: Դրանից բացի՝ բարդ իրավիճակ է Ղարաբաղի շուրջ. մարտի 21-ին եղան սրացումներ: Տվյալ պարագայում կարելի է այսպես ասել, ներեցեք պաթոսի համար, որ հայկականությունը հաղթեց չինովնիկությանը: Ձեր գործընկերներից շատերը,- ես հետևում եմ Ֆեյսբուքով, սոցիալական ցանցերով,- էյֆորիայի մեջ են: Ասում են՝ Սերժը գնաց, ամեն ինչ հրաշալի է և այլն: Բայց հավատացեք, կանցնի 10 կամ 20 տարի, և նրա խաղաղ հեռանալը կհիշեն շնորհակալությամբ: Համաձայնեք, դա շատ բան արժեր: Նա ուներ ամեն ինչ՝ իշխանություն, ուժային ռեսուրսներ, միջազգային ասպարեզում ևս խնդիրներ չկային: Նրան ոչ միայն Պուտինն էր շնորհավորել, այլև Տուսկը, Յունկերը, Կվիրիկաշվիլին: Նա գնաց այդ քայլին, որովհետև հասկացավ, որ խաղն իր օգտին չէ: Ուստի կարծում եմ՝ անհրաժեշտ է խուսափել այդ էյֆորիայից, հասկանալ, որ Հայաստանի բոլոր խնդիրները որ կային, որ մի տեղ չեն փախչի, և կոռուպցիան էլ վաղը չի վերանա, Ղարաբաղի հարցն էլ վաղը չի լուծվի, և կառավարման որակը կմնա նույնը:
– Բայց չէ՞ որ նրա դիրքերն այդքան ամուր էին: Իշխանության բոլոր լծակները նրա ձեռքում էին: Այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս դա տեղի ունեցավ: Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս է քաղաքացիական անհնազանդությունը հաղթում իշխանությանը:
– Ինձ թվում է վերջին շրջանում մենք բոլորս՝ և՛ այստեղ, և՛ Արևմուտքում, շատ ենք տարվել սոցիալական տարբեր ցույցերի, հեղափոխությունների տեխնոլոգիաներով: Այդ տեխնոլոգիաները նորություն չեն, դրանք եղել են երկար տարիներ առաջ, և եղել են շատ ուժեղ ռեժիմներ և տերություններ, որոնք զանգվածային բողոքի ճնշման տակ բավական արագ պրոբլեմների առաջ էին կանգնում, և իշխանությունները հրաժարական էին տալիս: Հիշում եք, թե ինչպես փլուզվեց Ռուսական կայսրությունը 1917 թ. փետրվարին: Այն ժամանակ էլ շատ ռեսուրսներ կային, բայց ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ հարկավոր է որոշումներ կայացնել ուժ կիրառելու, կոշտ գործողությունների մասին, բայց հասկանում ես, որ այդ որոշման ինքնարժեքը շատ բարձր է լինելու: Դուք ասում եք՝ նա ուներ ամուր դիրքեր: Ամեն ինչ ճիշտ է: Իսկ մի՞թե Հայաստանում չեն եղել բողոքի զանգվածային ակցիաներ: 2013 թվականին եղե՞լ են. այո, եղել են: 2015 թ. «էլեկտրամայդանը»: 2016 թ. հուլիսյան դեպքերը: Դրանք ի՞նչ է, հենց այնպե՞ս եղան: Դա որոշակի համակարգ է: Դժգոհություն եղել է նույնիսկ պետական կառույցներում աշխատած մարդկանց շրջանում: Ես լավ ծանոթ եմ Հայաստանի ներքին իրավիճակին: Ես պարզապես Մոսկվայից չեմ խոսում, ես հաճախ լինում եմ Հայաստանում, շփվում եմ մարդկանց հետ: Դժգոհություն էին հայտնում նույնիսկ նրանք, ովքեր աշխատում են կառավարող կառույցներում: Ու թեև կարելի է ասել, որ Սերժը դիկտատոր է, բայց ձեր երկրում ավելի շատ պոլիարխիա է, քան դիկտատուրա: Կոշտ դիկտատուրան մեկ կուսակցության իշխանությունն է, բայց Հայաստանում կառավարությունը կազմում է իշխանական կոալիցիան, այսինքն՝ տարբեր ուժեր: Մեկը մտնում էր, մյուսը դուրս գալիս: Դաշնակցականները դուրս եկան կառավարությունից, երբ սկսվեց «ֆուտբոլային դիվանագիտությունը», իսկ «Բարգավաճ Հայաստանը» մեկ մտնում էր, մեկ դուրս գալիս, իսկ նրանց պատգամավորների մի մասը, ի դեպ, Սերժ Սարգսյանի օգտին քվեարկեց, մյուս մասը՝ դեմ: Արմեն Սարգսյանի ընտրության ժամանակ ընդհանրապես «Ծառուկյան» դաշինքի գրեթե ողջ խմբակցությունը նրա օգտին քվեարկեց: Ուստի չէի գերագնահատի, որ սա սարսափելի դիկտատուրա է:
– Այնուամենայնիվ, եթե Սերժ Սարգսյանը մնար վարչապետի պաշտոնում, նա հակված էր ավելի կոշտ ավտորիտար համակարգ ստեղծելուն, այդպես չէ՞:
– Պարտադիր չէ: Խոսքն այն մասին էր, որ պահպանվի իշխանության գործող կոնֆիգուրացիան: Այն, իհարկե, հեռու կլիներ ժողովրդավարությունից, սակայն չափից ավելի ցեմենտված չէր լինի, բայց Սերժ Սարգսյանը այդ համակարգում կունենար, այսպես ասած՝ «վերահսկիչ փաթեթը»: Եվ հետո առջևում ընտրություններ են: Եկեք տեսնենք, թե ինչպես կանցնեն այդ ընտրությունները: Ես համոզված չեմ, որ «Ելք» դաշինքը կլինի գլխավոր շահառուն: Հանրապետականները, Ծառուկյանը դեռ կասեն իրենց խոսքը:
– Նախկինում, երբ անցկացվում էին ընտրություններ, հանրապետականների ձեռքում էին իշխանության բոլոր լծակները, և նրանք ընտրություններն անցկացնում էին այնպես, ինչպես ուզում էին: Այժմ նույն որակի ընտրություննե՞ր կլինեն, թե՞ որակապես այլ ընտրություններ:
– Հետաքրքիր հարց է: Ընտրություններն, իհարկե, մրցակցային կլինեն, բայց չեմ կարծում, որ վարչական ռեսուրսներն ընդհանրապես չեն շահագործվի: Հասարակ հարց՝ որտեղի՞ց կգտնեք մարզերի, քաղաքների նոր ղեկավարներ: Որտեղի՞ց կգտնեք նոր գեներալներ: Կմնան հին կադրերը: Այնպես չէ, որ ամեն ինչ կսկսվի մաքուր էջից: Հեղափոխությունը ընթերցողների, հեռուստադիտողների համար է գեղեցիկ պատկեր. ահա ժողովրդական հեղափոխությունը և այլն: Իսկ իրականում բիզնեսը կմնա իր շահերով, պատգամավորները, օլիգարխները: Նրանք չեն անհետանա: Լուսին չեն թռչի:
– Ի՞նչ կլինի սրանից հետո: Հրաժարական տվեց մի մարդ, որը մարմնավորում էր ողջ համակարգը, օլիգարխիան: Համակարգը չփոխվեց, բայց այդ մարդը հրաժարական տվեց: Ի՞նչ կփոխվի Հայաստանում այդ հրաժարականից հետո: Ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկել, որպեսզի կատարվեն այն բարեփոխումները, որոնք Վրաստանում, օրինակ, հաջողվեցին, իսկ Ուկրաինայում՝ ոչ:
– Ես չէի ասի, որ բարեփոխումները Վրաստանում ամբողջությամբ հաջողվել են: Ինչ-որ առումով հաջողվել են, ինչ-որ առումով էլ՝ ոչ: Ինչ-որ հարցերում աղետալի էին, եթե խոսենք, օրինակ, գյուղատնտեսության մասին: Ի դեպ, գյուղի ձայները զգալի չափով ապահովեցին «Վրացական երազանքի» հաղթանակը և Սաակաշվիլու պարտությունը: Որոշ բարեփոխումներ հաջողվեց իրականացնել ոստիկանության և պետական կառավարման ոլորտներում:
Հասկանում եք, մեկ-երկու տարում որակական թռիչք չի լինում: Դա մեծ մոլորություն է: Որպեսզի ապրես այնպես, ինչպես Եվրոպայում, հարկավոր են եվրոպական կառույցներ ամենուրեք, իսկ դա տարիներ է պահանջում: Դրա համար անհրաժեշտ է այլ վերաբերմունք օրենքին: Այն ընդդիմադիրները, որոնք դեմ են Սերժին, դեմ էին նրան, որովհետև Սերժն էր իշխանության ղեկին, նա էր մոտ կանգնած կերակրատաշտին: Հիմա իրենք կմոտենան այդ կերակրատաշտին:
Ամբողջությամբ՝ 1in.am
