Տպել
Հունիսի 17–ին լրանում է մեծ բանաստեղծ Պարույր Սեւակի մահվան 51–րդ տարելիցը: «Իրավունքը» զրուցել է ժամանակակից գրող, գրականագետ, լրագրող, սեւակագիտական մի շարք աշխատությունների հեղինակ ՀՈՎԻԿ ՉԱՐԽՉՅԱՆԻ հետ:
– Պարոն Չարխչյան, Դուք դարձել եք Պարույր Սեւակի մերօրյա կենսագիրը: Դժվար չէ՞ գրել Սեւակի մասին:
– Յուրաքանչյուր մարդ՝ լինի տաղանդավոր գրող, թե հասարակ հողագործ, իր մեջ կրում է այն առեղծվածը, որ արարման օրից մինչ այժմ վերծանվում, քննվում ու խորհրդածությունների նյութ է մնում: Այս իմաստով Սեւակի կերպարը եւս բացառություն լինել չէր կարող: Գրողը նախեւառաջ մարդ է: Ճանաչել մարդուն՝ կնշանակի ճանապարհ հարթել դեպի ստեղծագործող անհատի էությունը: Իսկ երբ գրողն ինքն է դառնում գրական հերոս, արժանահավատ լինելու գիտակցումը շատ ավելի սուր է:
– Ձեր հեղինակած «Սուլամիթան», որտեղ ներկայացված են Սեւակի անձնական նամակագրությունները, թերեւս ամենակարճ ճանապարհն էր մեծ մտավորականին չափազանց մոտիկից ծանոթացնելու ընթերցողի հետ: Կարո՞ղ ենք ասել, որ գրքի առանցքային նշանակությունը հենց այդ սպասված ծանոթությունն էր:
– Ընթերցողի իրավունքն է՝ գիրքն ընկալել այնպես, ինչպես ինքն է տեսնում: Հեղինակի համար դա փոքր–ինչ այլ երանգավորում ունի: Ասել, թե ինձ համար գլխավոր խնդիրը եղել է ծանոթացումը, այնքան էլ ճիշտ չի լինի: Նպատակը շատ ավելին էր, քան սոսկ Սեւակի մասին պատմելը: Բանաստեղծի կերպարը, նրա կյանքի առանձին փուլերն ընդամենը միջոց էին խոսելու շատ ավելի լուրջ, կենսական ու խորը թեմաների մասին: Եվ ես ուրախ եմ, որ դա շատերը նկատեցին:
– Եղան մարդիկ, որոնք պարսավեցին Ձեզ այս գրքի համար, եղան նաեւ նրանք, ովքեր ողջունեցին ու քաջալերեցին: Երբեւէ մտածե՞լ էիք, որ այս գիրքը Ձեզ այսպիսի ճանաչում ու հաջողություն էր բերելու:
– «Սուլամիթա. Սեւակի մեծ սերը» գիրքը գրվել է 19 տարի առաջ: Այդ պահից մինչ օրս գիրքն առանց դադարների վերահրատարակվել է տասնյակ հազարավոր օրինակներով: Սա ցուցանիշ է, որի հետ պիտի հաշվի նստել՝ միաժամանակ ըմբռնելով, թե որն է այդ հաջողության գաղտնիքը: Կարծում եմ, սա գերազանց հասկանում են նաեւ նրանք, ովքեր ժամանակին սրեր էին ճոճում կեղծ բարեպաշտության քողի տակ: Ոչինչ չստացվեց. գիրքը հաղթեց պատեհապաշտությանը: Եվ այդ հաղթանակը, այո, ես համարում եմ հաջողություն:
– Եղե՞լ են դրվագներ, որոնց միտումնավոր չեք անդրադարձել՝ պայմանավորված որեւէ տեսակի կաշկանդվածությամբ:
– Ինչ վերաբերում է դրվագներին, որոնք կարող էին տեղ չունենալ գրքի էջերում, ապա ասեմ, որ գերազանցապես առաջնորդվել եմ ճշմարտության բացահայտման սկզբունքով՝ առանց անհարկի ավելորդությունների: Չեմ կարծում, թե կան փաստեր, որոնք արժանի էին մաս կազմել այս պատմությանը, սակայն միտումնաբար դուրս են մնացել:
–Դեռ 2005 թվականին լույս է տեսել Ձեր՝ «Սեւակի մահվան առեղծվածը» գիրքը, որը, առաջին հայացքից թվում է՝ տալու էր շատ սպասված պատասխանը: Սակայն ոչ միայն չտվեց այդ պատասխանը, այլեւ հարցերին ավելացրեց եւս մի քանի անպատասխան հարցեր: Այնուամենայնիվ, ինչքան էլ որ իրավացիորեն զերծ եք մնում առանց հիմնավոր փաստերի որակումներ հնչեցնելուց, հնարավոր համարու՞մ եք, որ հենց հեղինակի բառերով ասած՝ «ժամանակից առաջ ընկնելու համար» չներվեց նրան:
– Տարիներ շարունակ տասնյակ վարկածներ են շրջանառվել Սեւակի մահվան հանգամանքների առնչությամբ: Սակայն դրանցից եւ ոչ մեկը փաստարկված, հիմնավորված, ապացուցելի չէր: Իմ գրքում եւս ժողովել ու համադրել եմ բոլոր վկայությունները, թեր եւ դեմ կարծիքները, արձագանքները, գրավոր ու բանավոր ենթադրությունները, ինչը թույլ կտա ընթերցողին սեփական վերլուծությամբ ձեւավորել վերջնական կարծիքը: Ինչ վերաբերում է իմ անձնական դիտարկումներին, ապա ես կարծում եմ, որ Պարույր Սեւակը դժբախտ պատահարի զոհ է:
– Համարո՞ւմ եք, որ ինքներդ Ձեզ համար լիովին բացահայտել եք Պարույր Սեւակին, թե՞ դեռ չբացահայտված առեղծվածներ կան: Բանաստեղծի շատ ու շատ մտքեր նաեւ այսօր են իրականություն դառնում, ի վերջո, դրանք մարգարեությա՞ն, թե՞ սոսկ զուգադիպության արդյունք են:
– Գերնպատակը ոչ այնքան բացահայտելն է, որքան այդ իմաստնության պտուղները ճաշակելը: Որքան շռայլ է Սեւակը, այնքան անհագուրդ է նրա ընթերցողը: Որքան խորն է նրա արվեստը, այնքան մեծ է այդ խորությունները չափելու ձգտումը: Իսկ որոնման ճանապարհը լի է առեղծվածներով ու գաղտնագրումներով: Գիտելիքը, կենսափորձը, երեւույթների էության մեջ խորամուխ լինելու տաղանդն է, որ մեծ մտածողներին առանձնացնում է սովորական մահկանացուներից: Նման դեպքերում պատահականության կամ զուգադիպումների մասին խոսք լինել չի կարող: Ժամանակից առաջ անցնել. սրանք սոսկ գեղեցիկ բառեր չեն: Սա հանրագումարն է:
– Ինչպիսի՞ ազդեցություն են ունենում Ձեր գրչի վրա մեր երկրի այսօրվա քաղաքական–հասարակական վայրիվերումները: Սպասե՞նք սեւակյան նոր բացահայտումների:
– Աշխատանքը փրկություն է, եւ ես աշխատանքի մեջ եմ փորձում խեղդել տխրությունը, կորստի ցավը, տագնապները, վաղվա օրվա հանդեպ անվստահությունս: Այն, ինչ կատարվում է մեր կյանքում, չի կարող անհետեւանք մնալ, եւ ստեղծագործական առումով եւս դա իր անուղղակի կնիքն անպայման թողնելու է: Այլ հարց է, թե որքանով կհաջողվի հույզերը, մտորումները դնել ճիշտ հունի մեջ, ծառայեցնել ճիշտ նպատակի:
– Անընդհատ հարց է հնչում` ինչու՞ է լռում մտավորականությունը, երբ ամենից շատ նրա ձայնին է սպասում ժողովուրդը:
– Մտավորականությունը երբեք չի լռել ու այսօր էլ չի լռում: Նրան պարզապես չեն լսում, քանի որ անասելի բարձր է աղմուկը: Այդպես եղել է միշտ, այդպես է նաեւ հիմա: Նա, ով ցանկանում է լսել ինչ–որ մեկի կարծիքը, նախ պիտի սովորի լռել ու ականջ դնել: Իսկ մտավորականը ռադիոընդունիչ չէ, որ երբ ցանկանան՝ միացնեն, երբ ցանկանան՝ անջատեն: Մտավորականը գիտակից մարդ է եւ բոլորից լավ գիտի՝ երբ է պետք խոսել, ինչ ասել ու որտեղ լինել: Նրանք, ովքեր փորձում են մտավորականներին արարքներ, վարք եւ տեսակետներ պարտադրել, զբաղվում են սովորական շանտաժով: Ոչինչ չի ստացվի: Երկխոսությունը փոխադարձ հարգանք է պահանջում:
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
