Տպել
Իլիկ մանելով
Տատս հաճախ էր նստած տեղը քնում: Երբ ասում էինք՝ տա՛տ, լա՜վ էլ քնել էիր, ասում էր՝ վա՜յ, չէ՛, քա աղջի՛, ի՞նչ քնել,աչքս ուղղակի փակել էի:
Հերթական անգամ, երբ տատս ուղղակի «աչքն էր փակել», ես ձեռքից կամացուկ թռցրի իր միակ ու սիրելի իլիկը, որը, քսան-երեսուն տարի պտտվելով տատիս ձեռքերում, դեռևս չէր բողոքում ո՛չ գլխապտույտից, ո՛չ սրտխառնոցից:
Փորձեցի պտտել, տեսա չէ, չի ստացվում, հասակս չի բավականացնում, կանգնեցի բազմոցի վրա ու…
Հեշտ չէր, բայց մեկ-երկու, կարծես ստացվում էր: Ինձ ամբողջությամբ տատիս դերում էի պատկերացնում, դեռ ավելին, բառերն իրար կապելով՝ սկսեցի դնդնալ այն երգը, որը տատս՝ իր քաղցր ու անուշ ձայնով, կամացուկ ու հուշիկ երգում էր իլիկը պտտելիս:
Կարծես վերջ: Թևիս փաթաթված ձյունաճերմակ բրդի կույտը սպառվեց: Կամացուկ դրեցի տատիս գոգը՝ մտածելով. «Ա՛յ տատ ջան, կյանքում քեզ ով էր նման անակնկալ մատուցել»:
Տատս աչքը բացելով ի՞նչ տեսնի՝ բուրդն այնքան եմ պտտել, որ այլևս անպիտան է մանելու համար:
Ինչ արած, իմ ու իլիկի հանդիպումը չստացվեց, այն կոչի (խոյի) երկարամազ բուրդը (ինչպես տատս էր ասում) քամուն տվեցի:
Տատս իլիկը մերկացրեց ու գանգրացած թելը վառարանը նետեց:
Տատս չկա, մեր երկարամազ կոչն էլ չկա, մնացել է «վաստակավոր» իլիկը, որի փառքն այլևս ոչ մեկին հետաքրքիր չէ, այն այլևս ոչ ոք չի գողանում, ավելին՝ վրան էլ չեն նայում:
Լավ նկարներ մեծացնելով
-Լավ նկարներ մեծացնո՜ղ… Լավ նկարներ մեծացնո՜ղ…
Աշնան առաջին քամու հետ մեր գյուղում հայտնվում էր բամբ ձայնով, գորշականաչավուն մի պայուսակ ուսին գցած «լավ նկարներ մեծացնող» անծանոթ տղամարդը:
Անկեղծ ասած և՛ իրենից էի վախենում, և՛ իր ձայնից:
Մի օր էլ տատս նրան մեր բակ կանչեց: Դողացող ձեռքերով գոգնոցի տակից հանեց փոքր եղբոր լուսանկարը, տվեց նկարչին՝ մեծացնի, որ իր սենյակի պատին կախի, այն եղբոր լուսանկարը, ում ճակատագիրն անհայտ մնաց, ով զոհ գնաց պատերազմի մահաբեր ճիրաններին:
Նկարիչն ուշադիր զննեց նկարը ու հետ տվեց. շատ էր հին, մաշված էր, խունացած:
Տատս համոզում էր, խնդրում, բայց նկարիչն իր խոսքն էր պնդում՝ նկարն անորակ է:
Տատս լալիս էր, ես էլ լացեցի:
Նկարիչը տատիս ձեռքից բարկացած քաշեց լուսանկարը, գցեց պայուսակի մեջ ու գնաց:
Հաջորդ տարվա աշունն էր: Բերքահավաքի եռուն շրջան:
-Լավ նկարներ մեծացնո՜ղ… Լավ նկարներ մեծացնո՜ղ…
Տատս ձեռքի դույլը մի կողմ թողնելով՝ վազեց:
Մուրճ ու մեխ բերեցի: Տատս իր ձեռքով պատին կախեց նկարը: Նայե՜ց, նայե՜ց, իջեցրեց, համբուրեց ու նորից կախեց:
Անցան տարիներ: Գիշերը ցուրտ էր ու մրրկախառն: Քամին պատուհանից սողոսկեց ներս: Ահավոր շրխկոցից բոլորս վեր թռանք: Գիշերվա մթության մեջ շողում էր շուրջբոլորը: Մայրս հատակն էր ավլում:
Տատս լալիս էր, ես էլ լացեցի:
Իմ մանկության փոքրիկ խրճիթով
…Մեր փողոցում՝ գեղեցիկ ու շքեղ տների շարքում, իր գողտրիկ ու ուրույն տեղն է զբաղեցնում մի փոքրիկ տնակ, մի ծերացած հյուղակ:
Այս տանը ժամանակին ապրել է ընկերուհուս ընտանիքը:
Տունը հարյուր, հարյուր քսան կամ գուցե հարյուր հիսուն տարեկան է, չգիտեմ…
Չեմ թաքցնի, մենք ապրում էինք կենցաղային գերազանց պայմաններում, բայց ինձ տխրեցնում էր դա, հիասթափեցնում:
Ինձ դուր էր գալիս ընկերուհուս մաշված ու խունացած այն սենյակը, այն հացատունը, որը և՛ ննջարան էր ծառայում, և՛ ննջարան, և՛ հյուրասենյակ, և՛ լվացարան, և՛ խոհանոց:
Ինձ դուր էր գալիս սենյակի մեջտեղում գտնվող թոնիրը, որի կափարիչը միշտ փայլում էր մաքրությամբ: Ինձ դուր էր գալիս դեպի երկինք ձգվող բրգաձև երդիկը՝ իր պարգևած աղոտ ու թույլ լույսով, ինձ դուր էի գալիս հարդախառը կավով ծեփած պատերը, տան երկու անկյունում գտնվող փայտից թախտերը՝ կոպիտ ու բազմագույն թաղիքներով, թախտի վրա գտնվող առեղծվածային սնդուկը, որը երբեք չէր բացվում:
Ինձ դուր էր գալիս սենյակի երկայնքով ձգվող պարանը, որի վրա հերթով շարված էին ընտանիքի անդամների բազմանախշ սրբիչները:
Ինձ դուր էր գալիս երկանքն ու սանդը, կճուճն ու պուտուկը, որից նրանք միշտ օգտվում էին:
Տանել չէի կարողանում մեր ջրի ծորակը, որից անխնա թափվում էր տաք ու սառը ջուրը: Կուզեի մեր տանն էլ հնաոճ մի նավթավառ լիներ, որի հոտից կարող էիր անգամ խեղդվել, վրան փոքրիկ կճուճով ջուրը տաքանար, սենյակի կենտրոնում դրված լիներ մաշված ու ծռված թասը, մայրս ջուր լցներ, ես լվացվեի:
Ընկերուհուս հետ ես ու քույրս ժամերով խաղում էինք իրենց տան հետևում գտնվող աթարի՝ արդեն փոշիացած դեզի կողքին գտնվող մեկդարյա գերանների վրա:
Խաղում էինք՝ չնկատելով, որ ինքնագոհ աքլորը վաղուց է թառին շարել մայր հավերին, որ հորթուկն ու գառնուկը վաղուց համտեսել են անուշաբույր կաթն ու վայելում են հանդից եկած մայրերի ջերմությունը:
Խաղում էինք ու չէինք նկատում, որ արևն արդեն քուն է մտել՝ իր տեղը զիջելով լուսնի մահիկին:
…Ի՛մ մանկության փոքրիկ խրճիթ, ամեն անգամ գյուղ մտնելիս մոտդ եմ վազում, ուզում եմ փարվե՛լ, գրկե՛լ քեզ, բայց բախվում եմ կիսաքանդ ու կողպած ներկազուրկ դռանը:
Գլուխս պատուհանի ճաղերից ներս եմ խցկում, անհագ ու պապակ կոկորդով շնչում խոնավ ու տամուկ բույրդ:
Ամուր փակում եմ աչքերս ու հիշում գրկումդ անցկացրած դատարկ ու անիմաստ, միաժամանակ քաղցր ու անմոռաց օրերը:
…Այսօր անսպասելի ձայն լսեցի, վազեցի պատշգամբ… աչքերս արցունքով լցվեցին՝ տեսնելով ճանապարհին թափված քարերը:
Քանդվել էր իմ մանկության փոքրիկ խրճիթի մի պատը, ուրեմն քանդվեց նաև իմ մանկության ոսկե հեքիաթը…
Աքաղաղի ծուղրուղով
Աքաղա՛ղ, ա՛յ չալպուտուրիկ աքաղա՛ղ, հիշո՞ւմ ես՝ չորս-հինգ տարեկան աղջնակ էի, հարևանի բակով անցնելիս վրա տվեցիր, գցեցիր գետին ու մազերս մեկիկ-մեկիկ փորձեցիր պոկել:
Բախտս բերեց, կաղ Հակոբը շուտ հասավ ու իր ծուռ փետով քեզ մի լավ ծեծ տվեց:
Վախեցա՞ր, հա՞….
Արցունքների մեջից ծիծաղո՞ւմ էի: Լա՛վ էի անում, քեզ հասնում էր: Ու հետո՝ սա էլ իմացիր՝ տատս ճիշտ էլ անում էր, որ ցեղակիցներիդ հարիսայի կաթսայի մեջ էր դնում:
Աքաղա՛ղ, հիշո՞ւմ ես, այդ օրվանից ես ու դու թշնամացանք: Որտեղ տեսնում, վրա էիր տալիս:
Լսի՛ր, որ ճիշտն ասեմ, հպարտությունդ սիրում եմ, բայց ո՜նց էի զզվում, երբ լույսը չբացված ձայնդ գլուխդ էիր գցում, թե ելե՛ք, ելե՛ք… ես ելել եմ, ես արթուն եմ:
Էլ ո՜նց կլիներ: Ոնց որ դու ու տատս պայմանավորված լինեիք: Տատս էլ էն կողմից կգար.
-Բա աղջիկն էլ էսքան կքնի՞, վե՛ր կաց, Լուսոն ձեզանից փոքր ա, բայց ողջ բակն ավլել-մաքրել ա:
Դու էիր տատիս սովորեցնում, չէ՞, ես գիտեմ, գիտեմ, ա՛յ չալպուտուրիկ:
Աքաղա՛ղ, խնդրում եմ ասա, ի՞նչ պայամանավորվեցինք անցած դեկտեմբերին, խոսք տվեցիր, չէ՞, որ լավ ու հաջող տարի ես պարգևելու:
Խոսքիդ տերը եղար, չեմ ժխտի, լավ աշխատեցրիր, ձեռքբերումներով լցրեցիր օրերս, բայց…
Գիտե՞ս, աքաղա՛ղ, մարդկային կորուստն ինչ դաժան է, գիտե՞ս… Չէ՛, դու որտեղից իմանաս…
Է՜հ, ինչ ասեմ, գնաս բարով:
Հա՜, մոռացա ասեմ, շունը ճանապարհին է, չվախենաս:
Գոգնոցով
Տա՛տ, տա՛տ, գիտե՞ս էսօր ինչ եմ հիշել…
Գիտեմ, հիմա կասես էս լեն ու բոլ աշխարհում էս աղջիկն էլ հիշելու բան չունի:
Է՜հ, տատ, ասիր էլի՞… Ախր շատ եմ կարոտում, շա՜տ…
Տա՛տ, հիշո՞ւմ ես, կտորեղենիդ դարակից ՙքիշմիր կտորը՚ թռցրել էի ու ինձ համար գոգնոց կարել:
Լավ, էլ մի, հիշում եմ՝ Բաքվի այսինչ խանութից պապս ուղիղ մի քյամարի /կամար-գոտի/ փող էր տվել ու գնել: Հա, լավ, տա՛տ, մոռացի՛ր, տան մեծ թոռն էի, բա մի նախշուն գոգնոց չկապեի՞:
Գիտե՞ս, էդպես էլ կարուձևից ապաշնորհ մնացի: Վա՜յ, չէ՛, տատ ջան, ի՜նչ ես ասում, ամոթով մի մնա, կարի հետ կապված կարևոր ու անհրաժեշտ գործերն անում եմ, հաստա՛տ, տա՛տ, չեմ խաբում:
Տա՛տ, գոգնոցիդ էդ մի փոքր գրպանի մեջ այդքան բան ինչպե՞ս էիր տեղավորում. իսկական գզրոց՝ կոճակ, գունավոր փոքրիկ թելեր, որ մածունը, ժաժիկը քամելիս սրան-նրան ձեն չտայիր՝ թել բերեն տոպրակի բերանը կապելու համար, լոբու հատիկ, դդումի կորիզ, արևածաղկի սերմ… Չէ՛, տա՛տ, գիտեմ ինչ ուտել, հերիք էր հողամասի մի ծայրից մյուսը գնայիր, գրպանդ կլցվեր: Տա՛տ, քո գրպանի մաստակի ու կոնֆետի համը մինչև հիմա բերանումս է:
Գիտե՞ս, տա՛տ, շատ լավ եմ հիշում՝ մեր թաղի բոլոր կանայք նախշազարդ ու բազմագույն գոգնոց էին կապում, Քիշմիրի Անանի գոգնոցին նույնիսկ մե՜ծ սիրամարգ էր նկարած:
Ի՛մ անուշիկ տատիկ, ախր ամենաանշուքը քո գոգնոցն էր: Իմ չխոսկան ու համեստ տատիկ, գիտեմ, գիտեմ, հիմա կասես՝ ամուսին ու երեխա կորցրածն ի՞նչ սրտով նախշուն գոգնոց կապեր:
Տա՛տ, գիտե՞ս, մի քանի օր առաջ քո սիրած երգն եմ հիշել, մեկը հարցրեց…
Սարե՜ր ջան, հետ գնացե՜ք, տեսնեմ իմ յարին…
Է՜հ, տատ ջան, մի նեղվիր:
Տա՛տ, գիտե՞ս, էսօր եփածս ապուրի մեջ մի լավ ուրց ու ռեհան լցրեցի: Հա՛, տա՛տ, ճիշտ ես հիշում, էլի չեմ սիրում, բայց լցրել էի, որ զգայի այդ անշուք ու տխուր գոգնոցիցդ բուրող քաղցր ու անուշ կարոտի բույրը:
