Տպել
Դերասանուհու անձնավորած կերպարները ներքուստ եղել են կամային, զուսպ, իսկ խաղի արտահայտչամիջոցները՝ անկաշկանդ, երբեմն տարերային։ Նրա բեմական խաղի ձեւը հմայքն է եղել, բովանդակությունը՝ ուժեղ կինը։
Արուս Ոսկանյանի բեմական հույզը վեհություն է ունեցել։ Իր կերպարի զգացմունքները սիրել է ցուցադրել։ Ոչ թե բնավորություն է խաղացել, այլ բնավորության պատկերում՝ Դեզդեմոնա («Օթելլո»), Զեյնաբ («Դավաճանություն»), Կատերինա («Ամպրոպ»)։ Պիեսի բովանդակությունից է բխել նրա կերպարի հոգեբանական կողմը՝ Մարգարիտ («Պատվի համար»), Սուսան («Նամուս»), Նորա («Նորա»)։ Նա իր հանդիսատեսին հրապուրել է բեմական անդիմադրելի հմայքի եղանակով։ Թերեւս, նրա խաղի գաղտնիքը անկեղծությունն է եղել, որի մեջ՝ գեղարվեստականացված կյանքը։
20-րդ դարասկզբի բեմի թագուհին ամենքին հիացրել է իր թովիչ խաղով։ Արուս Ոսկանյանի դերասանախաղը բարձր է գնահատել անգամ այնպիսի անվանի հայ դերասան, ինչպիսին է Վահրամ Փափազյանը։ Այդ ժամանակ, երբ Փափազյանի բեմական վերելքի շրջանն է եղել, Արուս Ոսկանյանը դարձել է նրա խաղընկերը։ Շեքսպիրի «Օթելլո» պիեսում խաղալը, այն էլ՝ գլխավոր դեր, շատ դերասանների համար եղել է երազանք։ Արուս Ոսկանյանին հաջողվել է մարմնավորել Դեզդեմոնայի գլխավոր կերպարը՝ դառնալով Օթելլո-Վ. Փափազյանի բեմընկերը։ «Դեռեւս ո՛չ մի Օթելլո այդքան չէր սիրել իր Դեզդեմոնային։ Վերջապես եղավ մի օր, երբ ես սարսափով զգացի, որ մենակ չէի նույնիսկ այնտեղ, որտեղ արտիստը միշտ մենակ պետք է լինի, եթե արտիստ է բեմում ստեղծագործելիս. եւ իմ Օթելլոն սկսեց խանդել իր Դեզդեմոնային… իմ նկատմամբ…»,–տարիների հեռվից խոստովանել է Վահրամ Փափազյանը։
Արուս Ոսկանյանի բեմական հմայքով հափշտակվեն են նաեւ շատ անվանի մտավորականներ։ Եղիշե Չարենցը ընկերական հարաբերություններ է ստեղծել մեծանուն դերասանուհու հետ։ Հափշտակված նրանով՝ սիրահետել է, իր մուսան համարել, նվիրել ներբողներ, էպիգրամներ։ 1917-ի հոկտեմբերի 7-ի ե՛ւ «Մշակի», ե՛ւ «Հորիզոնի» էջերում ուշագրավ տառատեսակներով հայտնել են, որ հոկտեմբերի 9-ին Թիֆլիսի Արտիստական ընկերության թատրոնում տիկ. Դուրյան-Արմենյանի մասնակցությամբ ներկայացվելու է Լ. Շանթի «Հին աստվածները»՝ 12 պատկերով։ Դերասանական խմբում է եղել նաեւ Արուս Ոսկանյանը. այդ ժամանակ պոլսահայ դերասանուհու ամենածաղկուն շրջանն է եղել։ Ե. Չարենցը ներկայացումից շատ առաջ եղել է թատրոնի արտիստական մուտքի առջեւ։ Արուս Ոսկանյանի հանդեպ սերն ու հիացմունքն է եղել պատճառը, որ ժամանակից շուտ է եկել թատրոն՝ դերասանուհուն տեսնելու ակնկալիքով։ Ե. Չարենցի անտիպ երկերում «Գովք Արուսին» յոթ եւ ութ տներում կարծես պոետը նկարագրում է դերասանուհուն հենց
Սեդայի դերում…
Քո քայլերով օրորուն,
Կարկաչներով ձայնիդ—
Դու ինձ տանում ես հեռուն
Խրախճանքի այն հին…
Որպես հնչուն մի եղեգ՝
Ոգի ոսկեձայն,—
Դու այս հողում հրեղեն
Շքեղ բարձրացար…
Նոր երգեհոն դարձար։
Գրականության եւ արվեստի թանգարանի Ե. Չարենցի ֆոնդում պահպանվում է նրա ինքնագիր տետրը, ուր պոեմի հաջորդ էջին գրված է. «Սիրելի Արուս։ Խնդրում եմ այս պոեմս քանի դեռ չի հրատարակված, ոչ ոքի թույլ չտալ արտագրելու։ Իսկ տպագրելու իրավունքը պատկանում է միայն քեզ։ 1936.VI.22. Երեւան»։ Չարենցն իր «Էպիկական լուսաբաց» պոեմը նույնպես նվիրում է Ա. Ոսկանյանին։ Անտիպ երկերում Ե. Չարենցը պատկերավոր նկարագրում է նաեւ դերասանուհու մարմնավորած կերպարները Շիլլերի, Շեքսպիրի գործերում։ Այս եւ մի շարք այլ փաստարկներ վկայում են, թե ինչքան մեծ դեր է ունեցել երիտասարդ դերասանուհին Ե. Չարենց պոետի կյանքում՝ դառնալով նրա մուսան, ոգեշնչելով նրան։ «Արուս Ոսկանյանը ոչ միայն մեր… բեմի, այլեւ մեր ողջ էպոխայի հիասքանչ դերասանուհին է»,–գրել է Եղիշե Չարենցը եւ չի սխալվել։
Հասմիկ Գևորգյան
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ
