Տպել
«Գնացողի» հետևից կամ լավը կամ՝ ոչինչ, – մատներս խաչ անեմ, չնայած ո´չ հորինելու, ո´չ չափազանցնելու եմ, աչքովս տեսածը պատմելու եմ, ընդամենը:
Մատներս խաչ ՝ հերոսուհուս անունը դնեմ Քնքուշ:
Մենք ու Քնքուշենք դուռ դռի հարևաններ էինք: Ընդհանուր դարպասից հետո գալիս էր նեղ ու երկար միջանցքը՝ իրար շատ մոտ կանգնած երկու սեփական տների միջև: Քնքուշի դարպասը բացվում էր ուղիղ իմ ննջասենյակի պատուհանի առաջ ու հենց բացվում էր, մի հոտ էր փչո՜ւմ… Ամառ-ձմեռ էդ հոտը խեղդում էր, կծկծացնում աչքերդ, հետո վառելով իջնում՝ մինչև թոքեր: Էս հոտը հայերենում մի շատ դիպուկ ու միակ բնորոշում ունի՝ գոզահոտ ու դրան դիմանալ, սովորել չկա´:
Քնքուշը թեև տարիքն առած, բայց դռի (ինչպես ասում են նման դեպքերում), ինձնից լավ լսողությամբ ու տեսողությամբ կին էր, անվանը ճիշտ հակառակ՝ «բարության» տիպար: Առավոտ շուտ միացնում էր ռադիոն այնքան բարձր, որ մենք, կողքի տունը ու բակի կողմից մեկ փողոց ներքևի հարևանն էլ միասին՝ լսում էինք առավոտյան ռադիոժամը: Հետո անցնում էր աշխարհը վերից վար փնովելուն, էդ փնովելուն զուգահեռ դույլով ջուրը (ամենայն հավանականությամբ լվացքի պարզաջուրը) հավասարաչափ շաղ էր տալիս միջանցքում … Ամռանը տոթը միանգամից խփում էր գոլորշացնում ջուրն ու «անո՜ւշ» բուրում էր արդեն ամբողջ միջանցքը:
Միջանցքից ձախ, երկու աստիճան ցած, գարունից մինչև խոր աշուն բուրում էին մեր բակի ծաղիկները՝ ամեն տեսակի ու գույնի: Գուցե դրա համար՝ Քնքուշի ծիրանենին ամբողջ մարմնով մեր բակի վրա էր կախվել ու մեր տանիքին էլ մի քանի ճյուղ փռել (քանի որ պայմանավորվել ենք առանց լիրիկական զեղումների՝ թռչունների դայլայլն ու մեղուների բզզոցը անտեսենք, անցնենք առաջ):
Գարունը գալիս էր թե չէ, Քնքուշի օրակարգին ավելանում էր իր ծիրանի ծառի ցոգոլները հատ-հատ հաշվելը, վա՜յ թե մի ցոգոլ շփոթվեր ու ժամանակից շուտ ինքնասպանվեր մեր հողատարածքում… Ավելորդ է ասել, որ թե ամառ լիներ, նույն բախտին ծիրաններն էին արժանանում: Համարակալվելուց չէին խուսափում նաև սպիտակ թթահատիկները: Բակի թթից հետո Քնքուշն անցնում էր փողոցի կողմի թթենուն:
Ցերեկը Քնքուշը բացում էր Աստվածաշունչը, փակում դարպասը ու մենք, կողքի տունը, բակի կողմից մի փողոց ներքևի հարևանը՝ հեռավար «Եհովայի վկաներն» էինք դառնում՝բարի ու հանդուրժող… Հետո դարպասը բացվում էր, Աստվածաշունչը փակվում, ու Քնքուշն անցնում էր աշխարհի «ոսկորները» հաշվելու երեկոյան ծիսակարգին: Պիտի ասեմ, անեծքների այդպիսի բազմազանություն երբևէ չեմ լսել կյանքիս բոլոր տարիների ընթացքում (վերջերս միայն, համացանցում նկատեցի քնքուշյան անեծքների մասնակի կիրառումը տարբեր գրառումների տակ. պատմությունից չշեղվելու համար այդ մասն էլ բաց թողնենք):
Ինձ սիրում էր (իբր), ու էդ սիրելը շատ թանկ էր նստում վրաս:
Ամառ-ձմեռ Քնքուշը գազի վառարան էր վառում, ու էս վառարանն էլ իր հերթին որոշել էր ինձ ժամանակից շուտ էն աշխարհ ուղարկել:
-Անի՜…- ձայն էր տալիս Քնքուշը, արդեն գիտեի՝ վառարանը հանգել է:
Փախուստի կամ չլսելու տարբերակ էլ չկար, գալիս, նստում էր մեր բակի նստարանին ու նորից.
-Անի՜…
Վերջը, որ տեսնում էի ճար չկա՝ տնեցիքին հրաժեշտ էի տալիս.
-Պահ, էդ խիստ զբաղվա՞ծ ես չես լսում, – գլխանց մի լավ «պորտս» տեղն էր դնում հետո ասում, – մենակ քեզ եմ վստահում, հա՜:
Շունչս պահում էի ու ոտքս դարպասից ներս դնում (փոստատարն անգամ էդ դարպասից ներս չէր խիզախել անցնել. թոշակի ծրարը փոխանցում էր՝ ձեռքը հնարավորինս հեռվից երկարելով ու պուկ փախչում): Փորձում եմ լուցկիով վառել վառարանի ֆիտիլը, որ հակառակի պես կայծ չի տալիս, Քնքուշը կողքից շեղում է վայվույով, հասցնում է համարյա սրբադասել ինձ ու արանքում չի մոռանում հարցնել.
– Էդ մամա՞դ ա եկել, ինչ մի կչկչում են սկեսուրիդ հետ:
Ես ձկներենից չեմ շեղվում՝ գլուխս եմ աջ ձախ անում, մինչ մեր տանը շարունակվող խնամիական նարդի առաջնությունը նորից ընդմիջվում է ծիծաղով. այս անգամ՝ մամայիս վրա-վրա բերած դու շեշն է «մեղավորը»:
Մի լուցկի… երկրորդը, երրրորդը… Լողի գնացել եմ, բայց շունչս քառասուն վայրկյանից ավել չեմ կարողանում պահել, երրորդ լուցկին խղճում է ինձ. վերջապես… տասը վայրկյան հավելյալ՝ռեկորդային ժամանակում Քնքուշը որոշում է մի վերջին անգամ շնորհակալ լինել, ու «դուխահոտը» վառե՜լ է վառում թոքերս… Կարճ ժամանակով ուղղակի անջատվում են բոլոր զգայարաններս:
Էդ ձմեռ մեր տան մեծերը ժամանակավոր մեկնեցին տաք երկրներ, ես էլ առանց ջրասուզակի մեդալ ստանալու՝ շունչս պահեցի մեկ րոպե ու տասը վայրկյան (ապագայում եթե քիմիական զենք բաց թողնեն, իմունիտետ կունենամ, հուսադրում էի ինքս ինձ, ապագան եկավ, իմունիտետը՝ կերևա): Անցնող տարվա ընթացքում Քնքուշն ամեն այցիս վերջում կրկնում էր ՝ ապրես հա՜, ոնց ես հասցնում. տուն-տեղ, այգի, երեխեք, վառարան, ձերոնք գան՝ ասելու եմ…
Աչքերս լցվում էին՝ արդեն հայտնի պատճառով…
Մեկ տարուց՝ ամռանը, մերոնք վերադարձան: Սկեսրայրս առաջին օրն իջավ բակ թե չէ, Քնքուշը իր բակից ձայն տվեց.
– Բարև՜, բարի գալուստ Ազատ ջան…Տեսում ես էս այգին…
(Եկա՜վ, եկա՜վ բաղձալի օրը՝ մտքումս ասում եմ, այսօր բոլոր անցածդ վառարանային քավարանները կվարձատրվեն ձոներգով):
– Հարևան ջան, էս սաղ հարսդա չորացրել, – միանգամից հաջորդեց բարևին (ես դեռ չեմ հասցրել ուշքի գալ), – մի վեդրո ջուրն ինչա, չլցրեց էս խեղճ ծառ ու ծաղկին:
Վարագո´ւյր, կասեր ռեժիսորը, եթե թատերական ներկայացում լիներ այս ամենը, ու ծանր վարագույրը հենց այս կետում կիջներ, բայց քանի որ իրական կյանքն է, քիչ անց Քնքուշը կանչեց.
– Անի՜ …
Հ.Գ. Քնքուշը վաղուց չկա, վառարանը դեռ էլի տարիներ մինչև իր մահանալը ես էի վառում…միայն ինձ էր «վստահում»:
