Տպել
1932թ. հոկտեմբերի 25-ին «Էրմիտաժի» փոխտնօրեն Հովսեփ Օրբելին նամակ գրեց ԽՍՀՄ առաջնորդին` խնդրելով դադարեցնել թանգարանային նմուշների վաճառքը։ Երկրի ինդուստրիալացման համար փող էր պետք, և խորհրդային կառավարիչները արագորեն արվեստի գործեր էին վաճառում միջազգային կոլեկցիոներներին։ «Էրմիտաժում» փորձում էին դիմադրել, բայց թանգարանի այն ժամանակվա տնօրենը չէր համարձակվում այս մասին գրել Ստալինին: Նրա խնդրանքով նամակը գրեց մեր հայրենակիցը, ու մոտ երկու շաբաթ անց ստացան դրական պատասխան։ Օրբելիի հորդորով Խորհրդային Միությունը տվյալ փուլում հրաժարվեց «Էրմիտաժի» նմուշների վաճառքից։ Հայ Հովսեփ Օրբելին գործարքի մյուս կողմում մեկ ուրիշ հայի` Գալուստ Գյուլբենկյանին զրկեց սովետմիության գխավոր թանգարանից մեծարժեք գործերի նոր խմբաքանակ գնելու հնարավորությունից։ Այդ օրերին Գյուլբենկյանը խորհրդային կառավարիչների՝ վաճառքի հանած Ռեմբրանդտի, Ռուբենսի կտավների կամ ցարական ընտանիքի արծաթյա իրերի հիմնական գնորդն էր, որոնք հին Հունաստանի փողերի կամ եգիպտական փարավոնի զարդերի հետ հանգրվանել էին Փարիզի իր առանձնատանը։ Մյուս հավանական գնորդ ամերիկացի ֆինանսիստ Էնդրյու Մելոնը տենդագին փորձում էր հասկանալ, թե ո՞վ է Եվրոպայում ապրող Գալուստ Գյուլբենկյանը, որը հաճախ «Էրմիտաժի» նմուշները ձեռք էր բերում նախքան իր աշխատողները Վաշինգտոնից կհասնեին Մոսկվա։
Գյուլբենկյանը հայ իրականության մեջ առավելապես հայտնի է որպես բարերար։ Իհարկե, իր հավաքածուի կամ նավթային գործերի մասին նույնպես գիտենք, բայց մեզ հետ այս իրողություններն ավելի քիչ են կապվում, քան բարեգործական աշխատանքն ու հիմնադրամը, որը գործում է առայսօր։ Մինչդեռ, Գյուլբենկյանը քայլող լեգենդ էր, նմանը չունեցող բացառիկ անձնավորություն, որի հետ բանակցում ու պայմանագրեր էին կնքում գերտերությունների ղեկավարները։ Նկարագիրն ամբողջացնում է գաղտնիության որոշակի շղարշը, քանի որ իր կյանքի օրոք նա հետևողականորեն խուսափում էր մամուլից ու ընդհանրապես հանրայնացումից, և իր բացառիկ արդյունքների մասին տվյալները քիչ էին ու շատ անգամ հակասական։ Ասում են՝ Պորտուգալիայում հաստատվելու պատճառներից մեկն այս երկրում մամուլի համեմատաբար պասիվ վիճակն էր։ 1950թ. ամերիկյան «Թայմը» գրել է, որ անգամ ստույգ հայտնի չէ միլիարդատեր Գալուստ Գյուլբենկյանը բարձրահասա՞կ է, թե՞ կարճահասակ։
«Ալ Ջազիրան» մեր հայրենակցի մասին ռեպորտաժում ասել է, որ Գյուլբենկյանը միայն hմուտ ֆինանսիստ չէր, նաև փայլուն բանակցող էր ու դիվանագետ։ «Թայմի» լրագրող Ռոբերտ Քուգլանը նույն կարծիքն էր հայտնել իր հոդվածում` մեջբերելով Գյուլբենկյանի ծանոթներից մեկի խոսքը. «Նա գիտեր մարդկանց ու, Աստված գիտի, թե ինչ եղանակով, կապի մեջ էր մտնում շատ կարևոր պաշտոնյաների հետ։ Հիանալի բանակցող էր, իր առաջարկներն արդյունավետ էին, կառուցողական։ Նա հիանալի հակասություններ հարթող էր։ Նա գիտեր վաճառել, գիտեր դիմացինին ինչ է պետք, գիտեր, թե իր խաղաքարտերը ինչպես եւ որ պահին կիրառի։ Դա մի հատուկ շնորք է»։
Լրագրող Քուգլանը կարծիք է հայտնել, որ Գյուլբենկյանը թերևս աշխարհի ամենահարուստ մարդն էր 1950թ.` հոդվածը գրելու պահին։ Վերջերս Անգլիայում Գյուլբենկյանի մասին տպված կենսագրական գիրքը հաստատում է այս փաստը։ 1950-ականներին մեր հայրենակիցն ուներ մոտ 5 մլրդ անգլիական ֆունտ կապիտալ։ Նկատի ունենալով արժեզրկումն ու բրիտանական և ամերիկյան տարադրամների տարբերությունը` ստանում ենք 150 մլրդ դոլարի չափ փող մերօրյա հաշվարկով: Այսպիսով՝ մոտ կես դար առաջ աշխարհի ամենահարուստ մարդը հայ էր` Գալուստ Գյուլբենկյանը։
ՀԱՅԿԱՐԱՄ ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ
hayzinvor.am
