Տպել
Կինոքննադատ Դիանա Մարտիրոսյանի հետ մեր առաջին հանդիպումը վերջերս կայացավ, թեև նա արդեն երկար ժամանակ իր «Նյումեգյան» հոդվածներով և Cinematica հաղորդման միջնորդությամբ ինձ բազում լավ ֆիլմեր է խորհուրդ տվել («Լավ կինո ասեմ՝ նայեք»):
Մտածում էի, թե ինչը կարող է լավագույնս բնութագրել Դիանային, և առաջինը մտքիս եկավ իր իսկ արտահայտած միտքը. «Ես սիրում եմ կինեմատոգրաֆը, ես սիրում եմ կինոն, ես առանց կինոյի չեմ ապրում»:
Ձեզ ենք ներկայացնում կինոքննադատ Դիանա Մարտիրոսյանի հետ մեր զրույցը
– «Կինոքննադատ» բառը հասարակության կողմից հաճախ բացասաբար է ընկալվում: Բառի վերաիմաստավորման խնդիր կա՞:
– Կինոքննադատ տերմինը ես չեմ հնարել և ոչ էլ հնարվել է 21-րդ դարում Հայաստանում: Եթե անգամ հայկական բառարաններում նայենք՝ «քննադատել» բառի բացատրություններից մեկն արվեստի վերլուծությունն է: Եվ բոլոր լեզուներում դա այդպես է: «Film critic» տերմինը միջազգային է, և, բացի այդ, կա նաև «art critic», «food critic», կան օծանելիքի քննադատներ, ճարտարապետական քննադատներ: Որովհետև կա տարբերություն կինոլրագրողի, կինոգետի և կինոքննադատի միջև: Կինոգետն ավելի շուտ կինոյի պատմությամբ զբաղվողն է, գրքեր գրողն է, կինոլրագրողը «նյուզավիկն» է՝ լուրեր ստեղծողը, իսկ քննադատն անում է «review»-ներ: Բոլոր ժամանակներում առաջին և ամենաակտիվ քննադատները գրական քննադատներն էին, և իրենց նյութերը կոչվում էին քննադատական հոդվածներ: Կոռնեյ Չուկովսկին կամ Սերգեյ Դովլաթովը գրող լինելուն զուգահեռ՝ նաև քննադատներ էին, և դա եղել է մինչև ինձ, շատ վաղուց:
Իսկ բացասական ընկալումը հասարակության խնդիրն է: Հասարակությունը սիրում է Միհրան Ծառուկյանին և համարում է նրան լավագույն դերասանը: Հետո՞ ինչ: Դա մեր խնդիրը չէ: Դա չիմացության խնդիր է, դա ավելորդ անգամ Google-ում փնտրելու խնդիր է: Մարդիկ մակերեսային են ապրում, չեն ուզում ցանկացած երևույթին մի քիչ ավելի խորապես վերաբերվել: Եվ մեդիայի այսօրվա իդեալները, այն, ինչ համարվում է լավը և հետաքրքիր, մարդկանց նախասիրությունների, կրթվածության և մտածելակերպի ընտրությունն է:
Ցավոք, խնդիրը նաև նրանում է, որ ինձնից մի սերունդ բարձր կինոքննադատները գուցե այդքան ակտիվ չէին: Չկար համացանց, և իրենք պետք է ակտիվ լինեին թերթերի շնորհիվ, իրենք պետք է ակտիվ լինեին 90-ականներին, բայց այդ ժամանակ մարդկանց դա այդքան էլ հետաքրքիր չէր, ու երկրում կային ավելի կարևոր՝ սոցիալ-քաղաքական և կենցաղային խնդիրներ: Նախորդ սերունդը լավ հիմք չի թողել, և դա է պատճառներից մեկը, որ այսօր իմ նման երիտասարդ քննադատներին մարդիկ ճիշտ չեն ընկալում: Բայց դա ավելի շուտ մարդկանց խնդիրն է. ես չեմ կարող ամեն օր թակել բոլոր դռները ու ինչ-որ բան բացատրել: Իրենք պետք է հետազոտություն անեն, պետք է կարդան դրա մասին, հետաքրքրվեն, ու արդեն ամեն ինչ լավ կլինի:
– Հետաքրքիր է, կինոքննադատի աշխատանքում սյուժեի ներկայացումն ինչպիսի՞ ներդաշնակություն պետք է կազմի վերլուծականության հետ: Չէ՞ որ նաև այդ հարաբերակցությունն է պայմանավորում՝ ով պետք է լինի Ձեր պոտենցիալ լսարանը. այն մարդը, ով դիտե՞լ է ֆիլմը, թե՞ նա, ով նոր է պատրաստվում դիտել:
– Դա կախված է նրանից՝ դու ուզո՞ւմ ես «spoiler»-ներ անես, թե՞ ոչ: Ակնհայտ «spoiler»-ների դեպքում ես միշտ նշում եմ նյութի վերևում, բայց աշխատում եմ նման կերպ չվարվել: Օրինակ, «Մարտական ակումբ» ֆիլմի մասին գրելիս, եթե մարդ ֆիլմը չի տեսել և սկզբում կարդա քո հոդվածը, արդեն ամբողջ հաճույքը կփչանա, եթե դու ֆիլմի իմաստը միանգամից ասես: Բայց հիմնականում այդպիսի եզրահանգում կա, որ մարդիկ կինոքննադատի հոդվածն ընթերցում են ֆիլմը դիտելուց հետո: Որովհետև հիմնականում խորքային «review»-ի, բլոգային գրառման մասին չենք խոսում, այլ հենց խորքային վերլուծության մասին, բնականաբար, որքան խորը, այնքան ավելի հետաքրքիր: Ամեն դեպքում, ես կարծում եմ, որ պետք է ֆիլմը դիտել, հետո «review»-ն կարդալ, որովհետև շատ հաճախ դու դիտում ես ֆիլմը, հետո ինչ-որ հարցեր քո մոտ մնում են, դու սկսում ես դրանց պատասխանները որոնել և այդ ժամանակ արդեն դիմում ես կինոգետի, կինոքննադատի օգնությանը, որպեսզի նա բացատրի քեզ, կարելի է ասել, ֆիլմի տողատակերը: Դրա համար, նման հոդվածի դեպքում սյուժեն դու մանրամասն, կետ առ կետ վերլուծում ես:
Բայց այսօր մենք չունենք կոնկրետ կինոկայքեր, կինոամսագրեր: Ես հիմա տպագրվում եմ Newmag ամսագրում, որը կինոամսագիր չէ, հետևաբար՝ ես այդտեղ աշխատում եմ պահպանել այս ոսկե միջինը՝ գրել սինոփսիսը և ինչ ենք մենք ստանում, այսինքն՝ չպատմել ամբողջությամբ՝ ինչ է լինում, այլ գրել այն սինոփսիսը, որը մարդիկ կարող են այլ կայքերում էլ գտնել: Որովհետև ես հիմա ավելի շատ լրագրողական տեմպի մեջ եմ ընկնում. չեմ գրում ամիսը մեկ անգամ, այլ՝ ավելի հաճախ: Եվ, ցավոք, հաճախ խորքային վերլուծություն անելու ժամանակ չի լինում, և դրա ընթերցողն էլ չկա Հայաստանում:
– Այսօր բոլորը կարծիք են գրում սոցիալական կայքերում: Դա իրական մասնագետին չի՞ խանգարում, նրա աշխատանքի արժեզրկմանը չի՞ հանգեցնում:
– Դա խանգարում է ոչ միայն կինոքննադատին, այլև բոլոր մասնագետներին: Հասարակությունը խառնվում է իրար և չի տարբերակում գրառումը և հոդվածը, որոնք, բնականաբար, տարբեր բաներ են: Եվ դա մեր մեդիայի, մեր մշակույթի, կրթության ոլորտի խնդիրներից է: Մենք չունենք այսօր խոհարարական քննադատներ, կամ եթե ունենք՝ մեկ-երկու հոգի են: Եթե դու էլ գնում ես սրճարան, մի հինգ ուտեստ ես փորձում, դու ուզում ես դրա մասին գրել: Բայց, բնականաբար, մասնագիտական և սիրողական կարծիքները նույնը չեն, և հասարակությունն այնքան կրթված չէ, որ դրանք տարանջատի: Հաճախ ավելի ազդեցիկ է ինչ-որ մեկի «check-in»-ը կինոթատրոնում, կամ ֆիլմի մասին «Շատ հուզիչ ֆիլմ էր, երեխե՜ք» գրառումը: Իհարկե, կատակ եմ անում, բայց եթե մարդիկ մի քիչ վերլուծում են, մի 20 տող գրում են, արդեն շատերը կարծում են՝ դա հոդված է: Դա հոդված չէ: Ամեն ինչի հիմքում՝ կինոքննադատություն լինի, գրաքննադատություն լինի, լրագրողական մոտեցումն է, լրագրողական աշխատանքը: Լրագրողն ու քննադատն իրար շատ մոտ են կանգնած: Ոչ թե այն լրագրողը, ով ռեպորտաժներ է անում, այլ այն լրագրողը, ով գրում է վերլուծական նյութեր: Դրա համար անհրաժեշտ է անալիտիկ ուղեղ, լայն մտահորիզոն, տեղեկացվածություն: Դրա համար անհրաժեշտ է ոչ թե տարին դիտել 3-4 հայկական մեյնսթրիմային ֆիլմ, այլ դիտել ամեն ինչ և հասկանալ, որ կինեմատոգրաֆը միայն Հոլիվուդը, հայկական սիտքոմները և ռուսական մարտաֆիլմերը չեն: Ցավոք, մեր հանդիսատեսը հետաքրքրված է հիմնականում կոմերցիայով, կոմերցիոն արվեստով: Ամեն տեղ է այդպես: Մարդիկ «ուտում են», ընկալում են կոմերցիոնը, հետո նոր արտ-հաուսը, հեղինակայինը: Մեր մոտ, ցավոք, մարգինալությունը, երբ դու ստանդարտից մի քիչ դուրս ես գնում, այդքան էլ ողջունելի չէ:
Օրինակ, եթե մարդկանց ասես՝ ֆիննական կինոյի շաբաթ է, մարդիկ ֆիննական մշակույթով հետաքրքրված չեն, և չի էլ հետաքրքրում՝ գուցե լավ ֆիլմեր կան, հետաքրքիր պրոդյուսերներ են աշխատում: Մարդիկ չեն ուզում ինչ-որ նոր բան բացահայտել իրենց համար: Չգիտեմ, երևի ընդհանուր մեր դաստիարակության, հոգեբանության, մշակույթի խնդիրն է:
– Կինոքննադատի աշխատանքն ազդո՞ւմ է Հայաստանում կինոարտադրության վրա:
– Իհա՛րկե: Ցանկացած մարդ, ով զբաղվում է իր գործով, պետք է սիրի իր աշխատանքը: Ես սիրում եմ կինեմատոգրաֆը, ես սիրում եմ կինոն, ես առանց կինոյի չեմ ապրում: Ցանկացած մարդ, ով այդպես է վերաբերվում իր աշխատանքին, ուզում է, որ իր երկրում ստեղծվի լավ, օրիգինալ, Հոլիվուդից ոչ պլագիատացված, ինքնատիպ ազգային կինո: Եվ մեր աշխատանքը կայանում է նրանում, որպեսզի մենք բացատրենք, մատնանշենք, վերլուծենք խնդիրները, ստեղծենք ավելի լավը: Մենք խորհրդատուներ չենք, բայց մենք հասկանում ենք և տարանջատում ենք վատը լավից: Դա նաև հասկանում են ստեղծողները, մեծ հաշվով:
Իհարկե, ոչ մեկն իր ստեղծածի մասին չի կարող օբյեկտիվ խոսել, և ընդհանրապես, արվեստը սուբյեկտիվ երևույթ է: Ցանկացած քննադատ, որ ոլորտի քննադատ ուզում է լինի, գրում է իր սեփական կարծիքը, որովհետև մենք բոլորս վերլուծում ենք՝ ըստ մեր դաստիարակության, մտածելակերպի և նախասիրությունների: Բայց եթե ֆիլմը վատն է, և 100-ից 94 կինոքննադատ գրում է, որ ֆիլմը վատն է, երևի, արդեն օբյեկտիվորեն, այդ ֆիլմն այդքան էլ լավը չէ: Ծուռ նստենք, ճիշտ խոսենք. այսօր ակտիվ գործունեություն ծավալող 4-5 կինոքննադատ կա Հայաստանում, և եթե ֆիլմ է դուրս գալիս, ու նրանցից 3-ը կամ 4-ն ասեն, որ լավը չէ տվյալ ֆիլմը, ուրեմն ավելի շուտ այդ ֆիլմ այնքան էլ լավը չէ, քան լավն է: Եվ ստեղծողները՝ ռեժիսորները, պրոդյուսերները, սցենարիստները, դերասանները, չեն կարող հաշվի չառնել դա: Նրանք կարող են համաձայնել կամ չհամաձայնել: Միգուցե նրանք չեն էլ կարող ուրիշ բան ստեղծել:
Նրանք սա են ստեղծում, որովհետև սրա վարպետն են, գիտեն՝ ինչպես ստեղծել, սիրուն փաթեթավորել, վաճառել, և դա նրանց մոտ հաջողվում է: Բայց մյուս՝ ավելի art-գործիքներին չեն տիրապետում: Դրա համար էլ այսօր մենք չունենք art-մեյնսթրիմ: Մեզ մոտ միայն մեյնսթրիմ է կամ արտհաուսային ֆիլմեր, որոնք անհասկանալի են: Արտ-հաուսն այն ֆիլմը չէ, որն անհասկանալի է: Դա ուղղակի տեսակ է: Մենք դիտում ենք ֆիլմը և չենք հասկանում՝ ինչ էր ուզում ասել ռեժիսորը, և այդ ֆիլմն իր նպատակին չի հասնում արտերկրում՝ փառատոներին: Իսկ հայկական ֆիլմի դեպքում, օքեյ, լցնում է հայկական կինոդահլիճները. հետո՞: Այդ ֆիլմը եթե դիտի եվրոպացին կամ ամերիկացին, ոչինչ չի հասկանա, իսկ արվեստը չպետք է ունենա սահմաններ:
Դու պետք է նայես Պիկասոյի կամ Դալիի նկարները, և ինչ-որ զգացումներ քո մոտ առաջանան: Պետք է ընթերցես Սեմյուել Բեքեթին ու հասկանաս իրեն: Այսինքն, մենք շատ լոկալիզացված ենք, և, բնականաբար, եթե մեր լոկալիզացված ռեժիսորները ստեղծում են լոկալիզացված կինո, մենք՝ կինոքննադատներս, որպես այս քաղաքում, այս երկրում ապրող մարդիկ՝ հասկանում ենք, որ դա առաջնային խնդիրներից մեկն է: Պետք է դուրս գալ այդ սահմաններից:
Եթե մենք դրսից հասկանում ենք, որ սա լավ չէ, արտերկրում մարդիկ ընդհանրապես ոչինչ չեն հասկանա՝ երկխոսությունները, կատակները, հումորները: Մենք պետք է ավելի լայն մտածենք: Եվ ինձ թվում է՝ մեր ռեժիսորներն այդ ամեն ինչը հաշվի են առնում, չեն կարող հաշվի չառնել: Ուղղակի իրենք էլ ունեն ուրիշ խնդիր. իրենք ասում են՝ մենք չենք կարողանա վաճառել, եթե ստեղծենք լավ ֆիլմ: Իսկ մենք՝ կինոքննադատներս, ասում ենք՝ մի մտածեք միայն Հայաստանի մասին, մտածեք մի քիչ ավելի լայն, մտածեք դրսի շուկայի մասին: Եթե ինչ-որ բան լավն է, այն հաստատ կհասնի իր կիզակետին:
– Լինում են այնպիսի ֆիլմեր, որոնք սիրում եք, բայց ժամանակի ընթացքում «զգացմունքները սառչում են»: Այդ ժամանակ կինոքննադատը նորից անդրադարձի պահանջ զգո՞ւմ է:
– Ոչ թե սառչում են, այլ ցանկացած մարդ առաջ է գնում, մասնագիտական և տարիքի առումով աճում է, և ցանկացած բան 1 կամ 5 տարի անց այլ էմոցիաներ է առաջացնում: Դու կարող ես ինչ-որ ռեժիսորի սիրել, հետո մեծանալ, հասունանալ, և կյանքի ավելի հասուն շրջանում քեզ դուր գա ուրիշ մեկը: Եվ հետո, չմոռանանք, որ արվեստը խիստ կապված է մեր էմոցիոնալ վիճակի հետ: Այսինքն, եթե կյանքի այդ շրջափուլում դու դեպրեսիայի մեջ ես, քեզ ձգում է դեպրեսիվ կինեմատոգրաֆը, «ծանր», խնդիրներով լի կինեմատոգրաֆը: Երաժշտության դեպքում էլ է նույնը, չէ՞:
Դու կարող ես ֆիլմն ընկալել մի ձևով, հետո դիտես այլ հոգեվիճակում, և բացարձակապես ուրիշ էմոցիաներ ստանաս: Ինձ թվում է՝ դա նորմալ է: Բայց, իհարկե, կան ռեժիսորներ, ովքեր ամբողջ կյանքում կլինեն քեզ հետ: Դա արդեն հենց քո կինոն է, քո մարդիկ են, քո ոճն է: Իհարկե, դա նախասիրություններից էլ է կախված: Կա կինեմատոգրաֆ, որը երբեք չի լինի քոնը, քեզ համար դա գռեհիկ է, անճաշակ է, ռաբիս է: Ուտելիքի հետ լավ համեմատություն կա. եթե ամեն օր ուտում ես ձու, մի օր դու հաստատ կցանկանաս ուտել կարկանդակ: Դա իմպուլսիվ զգացողություն է և մի շարք գործոնների հետ է կապված:
– Հնարավոր է, որ ֆիլմում Ձեր ամենասիրելի հատվածները նրանք են, որոնց մասին չեք գրում: Կինոքննադատները խանդոտ չե՞ն:
– Ասում են՝ մարդիկ կան, որ իրենց սիրելի ֆիլմի մասին, որն այդքան էլ հայտնի չէ, ուրիշներին չեն ասում, որ տվյալ ֆիլմը միայն իրենք նայեն: Բայց նման բան չկա: Հաճախ մարդիկ տեսնում են, որ ինչ-որ մեկը դիտել է այդ ֆիլմը, զարմանում են, բայց, ժողովուրդ, չէ, դա նորմալ է: Եթե մարդ հետաքրքրված է կինեմատոգրաֆով, նա կսկսի որոնել, հետազոտություններ կանի ու հաստատ կգտնի: Ամեն դեպքում համացանցի դարում ինչ-որ բան թաքցնելն այդքան էլ ռեալ չէ:
Իսկ ինչ վերաբերում է սիրված հատվածներին, կասեմ, որ ցանկացած գրող, ինձ թվում է, գրելուց հետո ասում է՝ ես կարող եմ ավելի լավ գրել: Եթե դու ամերիկյան կինոյի մասնագետ ես և շատ լավ գիտես, օրինակ, Կոեն եղբայրներին, դու ուզում ես շատ մանրամասն իրենց մասին գրել, երկար ժամանակ ծախսել դրա վրա, դու երազում ես իրենց հետ հարցազրույց անել, ինչո՞ւ չէ: Եվ այդ ամեն ինչը քեզ պարզապես հետաձգում է գրելուց: Նրանք արժանի են ավելիին, քո սիրելի ռեժիսորները, կինեմատոգրաֆիստներն արժանի են մանրակրկիտ վերլուծության, դրա համար դու ասում ես. «Օքեյ, իրենց դնեմ դարակի վրա, երբ ազատ 3 ամիս ունենամ, կանդրադառնամ»: Ավելի շուտ այդ պատասխանատվությունն է, որը քեզ ստիպում է ավելի լավ պատրաստվել և լավ նյութ ստեղծել: Իմ մոտ այդպես է, համենայն դեպս:
– Ֆիլմերում շատ մեծ է հերոսներին կապվելու, սիրահարվելու հավանականությունը: Կինոքննադատի աշխատանքին չի՞ խանգարում կերպարին չափազանց կապվելը:
– Մարդիկ, ընդհանրապես, հետաքրքրված են մարդկային պատմություններով: Պատմություն, երբ դու տեսնում ես երկու կամ ավելի մարդկանց հարաբերություններ, կամ ընտանիքի դիմանկար: Եվ դու, ինչպես գիրք ընթերցելիս, այնպես էլ ֆիլմը դիտելիս, ուզում ես քեզ իդենտիֆիկացնես հերոսներից մեկի հետ: Օրինակ, Հարի Փոթերն ինչո՞ւ դարձավ այդքան պոպուլյար, որովհետև շատ դեռահասներ կերազեին Փոթերի նման հրաշագործ լինել: Սիրահարված աղջիկներն իրենց նույնացնում են Նատաշա Ռոստովայի հետ, երբ ընթերցում են «Պատերազմ և խաղաղությունը», փիլիսոփայական գաղափարներ ունեցողները՝ Դոստոևսկու հերոսների հետ են իրենց իդենտիֆիկացնում: Բայց մենք պետք է հասկանանք, որ դա գրականություն է, դա կինո է, դա իրական կյանք չէ: Դու կարող ես հրապուրվել պատկերով, կարող ես նայել ինչ-որ լուսանկարի, կտավի, քեզ դուր գան, գերեն գույները, դու կարող ես ինչ-որ կադր ֆիլմից առանձնացնել և ասել, որ այս կադրը հանճարեղ է, նայեք՝ ինչ կոմպոզիցիա է, բայց դա կադր է: Եվ երբ դու սիրահարվում ես ֆիլմի հերոսներից մեկին, դու պետք է հասկանաս, որ դա խոսում է միայն ռեժիսորի հանճարեղության աստիճանի մասին:
Ռեժիսորը, դերասանը և սցենարիստը ստեղծել են այնքան իրական, բնական հերոսի, որը մեզ դուր է գալիս և՛ վիզուալ տեսանկյունից, և՛ բնավորության: Եվ հետո, դերասանն իր խոսքերը չի արտաբերում, նա խոսում է ռեժիսորի, սցենարիստի խոսքերով, այսինքն՝ մենք պետք է հասկանանք, որ դերասանի արտաքինը կախված է նկարչի, դիմահարդարի աշխատանքից, իհարկե, շատ կարևոր են նաև իր խարիզման, հմայքը: Բայց դա կոնկրետ մի էլեմենտի արդյունք չէ, այլ՝ տարբեր-տարբեր գործոնների միավորում: Դերասանին կարող ես տեսնել իրական կյանքում, և նա ոչ մի էմոցիա չառաջացնի, վստահեցնում եմ ձեզ: Կամ իրեն տեսնես ուրիշ ֆիլմում, և այդ հմայքը, որից քո մոտ զգացմունքներ, ինչ-որ քիմիական ռեակցիաներ էին առաջանում, ուրիշ ֆիլմում կարող է չլինեն:
– Մի անգամ մի հոդված եք ներկայացրել՝ «Ի՞նչ դիտել արձակուրդին. 30 ֆիլմ՝ կինոքննադատներից», որտեղ բոլոր 3 կինոքննադատ-խորհրդատուները տղամարդիկ են: Այս ոլորտի կանանց և տղամարդկանց միջև մրցակցություն չկա՞:
– Չեմ կարծում: Իրականում ես ուզում էի մի աղջիկ կինոքննադատի հրավիրել, բայց նա ամուսնացել է և գնացել է երկրից: Այսինքն՝ դա մտածված որոշում չէր: Ուղղակի, եթե խոսում ենք երիտասարդ կինոքննադատների մասին, իմ սերնդի մեջ բացի ինձնից, ես ուրիշ կին ակտիվ կինոքննադատի չեմ ճանաչում: Բնականաբար, կան ուսանողներ, այդ ֆակուլտետն ավարտած մարդիկ, բայց նրանք կինոքննադատությամբ չեն զբաղվում: Իսկ ես ուզում եմ, որ մարդիկ երիտասարդ այլ կինոքննադատների մասին իմանան, որ բացի ինձնից՝ կան ուրիշ մարդիկ, և ես չեմ ուզում անընդհատ ինքս կազմել ինչ-որ տասնյակներ, ցուցակներ: Օքեյ, ես տեսել եմ 5 հազար ֆիլմ, նրանք էլ տեսել են ուրիշ 5 հազար ֆիլմ, որոնք ես չեմ տեսել: Այսինքն՝ դու ուզում ես մաքսիմալ շատ ինֆորմացիա տալ քո ընթերցողին, դրա համար ներգրավում ես ուրիշ մարդկանց: Իսկ այդ ուրիշ մարդը կլինի տղամա՞րդ, թե՞ կին, ինձ համար բացարձակ կարևոր չէ: Մարդն ինչ հագուստ է կրում, ինչ ազգություն ունի, ինչ սեռի է պատկանում՝ արվեստում երկրորդական է:
– Շատ են հանդիպում նյութեր, որտեղ ներկայացվում են ֆիլմեր՝ հատուկ նախատեսված կանանց համար: Արդյո՞ք ընդունելի է Ձեզ համար նման մասնատումը:
– Միանշանակ կան նմանատիպ նախասիրություններ. տղամարդիկ սիրում են գարեջուր, կանայք՝ գինի: Նույնն էլ կարելի է ասել արվեստում: Բայց ես չէի ցանկանա բաժանել ֆիլմերն ըստ սեռի, որովհետև ես ինքս սիրում եմ թրիլլերներ, քրեական ֆիլմեր, ինչը, ըստ ավանդական մտածելակերպի՝ համարվում է տղամարդկային ժանր: Կան շատ աղջիկներ, ովքեր սիրում են սարսափ ֆիլմեր: Այստեղ կրկին նախասիրությունների, դաստիարակության հարց է: Նախկինում ասում էին՝ կինոն 3 գլխավոր ֆունկցիա ունի՝ ծիծաղեցնել, հուզել, վախեցնել: Այսինքն, կարող է տղա լինել, նա ուզում է լացել, ուզում է հուզիչ ֆիլմ դիտել, և կարող է աղջիկ լինել, որ ուզում է վախենալ և հաճույք է ստանում սարսափ ֆիլմեր դիտելիս: Ավելի խորքային պետք է հոգեբանը բացատրի, թե ինչու է այդպես: Բայց կինոգիտական տեսանկյունից՝ ըստ սեռերի բաժանումը սխալ է:
– Միքելանջելո Անտոնիոնին իր էսսեներից մեկում գրում է. «Խցիկը հետաքրքրասերի աչք է, որ փորձում է նկարել այն ամենը, ինչ հնարավոր է տեսնել»: Ես կինոքննադատին նույնացնում եմ այդ աչքի հետ, ու հետաքրքիր է, արդյո՞ք հայացքը փոխվում է՝ կախված նրանից՝ կնո՞ջ, թե՞ տղամարդու աչք է:
– Ցանկացած ֆիլմ նայելուց հետո, երբ դու ֆիլմը քննարկում ես ուրիշ կինովերլուծաբանի կամ պարզապես «киношник»-ի հետ, ես հասկանում եմ, որ շատ հաճախ մենք տարբեր բաների վրա ենք ուշադրությունը կենտրոնացնում: Ինձ կարող է հետաքրքրել մի սյուժետային գիծ, իսկ մյուսին՝ մեկ այլ սյուժետային գիծ: Ես կարող եմ համարել այս տեսարանի լավագույնը, ամենաուժեղը, ամենաազդեցիկը, ուրիշ մարդու համար էլ՝ հակառակը: Բնականաբար, տարբերություն կա: Ես շատ հաճախ, իմ կարծիքով, այդ ոչ օբյեկտիվ գնահատականը լսում եմ իմ տղամարդ ընկերներից, որոնք նայում են ֆիլմը ու հավանում են այն, որովհետև ֆիլմում կա, իրենց կարծիքով, լավ դերասանուհի, որն իմ կարծիքով՝ լավ դերասանուհի չէ, այլ գեղեցիկ կին է: Եվ դու պարզապես տեսնում ես այդ գեղեցիկ կնոջը, սեքսուալ և գրավիչ կնոջը: Երևի, հա, նրանք նույնպես հասկանում են, որ նա ուժեղ դերասանուհի չէ, բայց տվյալ պահին իրենց բավարարում են վիզուալ տվյալները:
Նույն ձևով էլ մենք կարող ենք Վենսան Կասելի համար ֆիլմ նայել, տղամարդը կարող է չհասկանալ՝ ինչպե՞ս կարելի է Վենսան Կասելի համար ֆիլմ նայել: Դա եղել է միշտ՝ և՛ 30-50-ական թվականներին, և՛ անցած դարի Հոլիվուդն է այդ հնարքը կիրառել: Դա ոչ թե խաբկանք է, այլ պատրանքի ինչ-որ տարր ունի: Դու այդ 2 ժամը զգում ես, որ այդ շքեղ, շլացուցիչ մարմին ունեցող աղջկա կամ տղամարդու կողքին ես: Կարող ես տեսնել նրան մերկ, կարող ես տեսնել հաց ուտելուց, ինչ-որ կենցաղային իրավիճակներում, որ, եթե ֆիլմը չլիներ, բնականաբար, չէիր տեսնի: Եվ այդ voyeurism-ը տալիս է ֆիզիկական մտերմություն. դիստանցիան կոտրվում է, էկրանը վերանում է, և ստեղծվում է միֆ՝ որ դուք իրար հետ եք, նույն սենյակում եք, նույն մեքենայի մեջ, և, եթե լավ դերասան է, լավ է խաղում, չի ստում, սեքսոլոգիայի տեսանկյունից պետք է առաջանան բնական էմոցիաներ: Բայց մենք հասկանում ենք՝ կինոն վիզուալ արվեստ է, և շատ-շատ կարևոր է վիզուալ բաղադրիչը, շատ կարևոր է դերասանի արտաքինը, և ցանկացած տղամարդ կամ կին, որ այդ պահին տանը մենակ նստած է, գուցե հոգնած է կամ ոչ բավարարված իր կյանքով, էսկապիզմի փորձ է անում, երբ դու քո ոչ այնքան հաճելի իրականությունից փորձում ես փախչել: Դա միշտ է եղել և միշտ էլ լինելու է: Դա ուրիշի կյանքով ապրելու հնարավորություն է:
– Հասարակությունն անբնական չի՞ դիտարկում կին կինոքննադատին:
– Ես ինձ չեմ համարում կին քննադատ, ես ինձ համարում եմ քննադատ: Ես իմ սեռը չեմ կապում իմ գործի հետ: Երբեք չեմ կապել: Բնականաբար, ինչ-որ բաներ դիտարկվում են կանացի պրիզմայով, բայց դա անգիտակցաբար է արվում, ոչ թե գիտակցաբար: Ես, իհարկե, ուրախանում եմ, երբ տեսնում եմ կին ռեժիսորի լավ ֆիլմ, կանացի սոլիդարություն կա: Բայց եթե ֆիլմը վատն է, և ռեժիսորը կին է, ես չեմ կարող ասել՝ ֆիլմը լավն է, միայն այն պատճառով, որ ռեժիսորը կին է:
– Ինչպիսի՞ կին հերոսների կարիք ունի կին կինոքննադատը, և արդյո՞ք արդեն հանդիպել եք նման կերպարների:
– Ես շատ եմ հանդիպել և՛ գրականության մեջ, և՛ կինեմատոգրաֆում: Ամեն մեկն ունի իր հերոսը: Այսինքն, դու պետք է հասկանաս՝ քեզ ինչ է պետք, որն է քո համար իդեալը, որն է խորհրդանիշ: Ես փոքր ժամանակ և՛ գրքերում, և՛ ֆիլմերում շատ տպավորված էի «Քամուց քշվածներում» Սքարլեթ Օ՚Հարայով: Բայց դա հավաքական կերպար չէ, դա կոնկրետ մի կնոջ տեսակ է, և այդ կերպարում առանձնացված են բնավորության հստակ գծեր: Օքեյ, լավ է, բայց դու ուզում ես նոր հերոսներ: Ուզում ես ծանոթանալ ուրիշ կանանց հետ, նրանց մտածելակերպին, արարքներին: Ցանկացած հերոս խոսում է՝ իր իրավիճակից, իր պատմությունից, իր կոնֆլիկտից ելնելով, բայց դա քիչ է, որովհետև կյանքը շատ ավելի երկար է: Դու դիտում ես, անընդհատ ընթերցում ես և փորձում ես հասկանալ, թե ինչպես կարելի է վարվել տարբեր իրավիճակներում: Դա սցենար է, գրություն է, սյուժե է՝ կարող է համընկնել, կարող է չհամընկնել քո սյուժեի հետ: Դու պետք է ինքդ քո սյուժեն գծագրես:
– Կին կինոքննադատին ավելի հե՞շտ է վերլուծել կին հերոսներին, անձնական փորձառության գործոնն անդրադառնո՞ւմ է աշխատանքի վրա:
– Գվինեթ Փելթրոուն մի անգամ «Սեքսը մեծ քաղաքում» սերիալի մասին ասել է. «Ես չեմ սիրում այդ սերիալը. կյանքում կանայք այդպես չեն խոսում»: Ես սիրում եմ այդ սերիալը, բայց կյանքում կանայք այդպես չեն խոսում (ծիծաղում է.- Ա.Գ.): Դու ամեն անգամ չես կարող պատրաստի պատասխան, կատակ ունենալ մտքում: Մենք պետք է հասկանանք, որ դա գծագրված սցենար է: Եվ երբ մենք նայում ենք փառատոնային կինո, որն ավելի ռեալիստիկ է, դա ավելի մոտ է մեր կյանքին, դա ամերիկյան սերիալ չէ, որտեղ ամեն սերիայում հերոսուհին նոր տղամարդու հետ է հանդիպում: Կյանքում այդպես չի լինում՝ լինես Նյու Յորքում թե Երևանում:
Վերջերս Բեռլինում՝ «Բեռլինի կինոփառատոնի» շրջանակներում, մի ֆիլմ նայեցի, որն ինձ շատ դուր եկավ: Շատ կուզենայի՝ «Ոսկե Ծիրանին» ներկայացվեր այդ ֆիլմը, և հանդիսատեսը դիտելու հնարավորություն ունենար: Ֆիլմը կոչվում է «Ֆանտաստիկ կինը»: Ամենահետաքրքիր բանն այն է, որ կինը կին չէ, նա տրանսսեքսուալ է: Բայց Դանիելա Վեգան իրականում տղամարդ է, ով վերածվել է կնոջ և այնքան օրգանիկ է կնոջ կերպարում, կնոջ հագուստի մեջ, որ չես ասի՝ տրանսսեքսուալ է: Իր դիմախաղով, իր շարժուձևով դու իրեն դիտարկում ես՝ որպես կին, և այդ հերոսուհու, պատմության հետ ես 100 տոկոսով համաձայն եմ, ու ինչպես նա վարվեր, ես հավանաբար նույնկերպ կվարվեի այդ իրավիճակում: Բայց նա կին չէ, նա ծնվել է տղամարդ: Բայց, իհարկե, կան նաև այնպիսի կին կերպարներ, որոնք նյարդայացնում են:
Կախված է նաև, թե ինչ ֆիլմ նկատի ունենք: Եթե դիտում ենք ամերիկյան մելոդրամա և գիտենք, որ վերջում կինն ու տղամարդը միասին են լինելու, չենք կարող օբյեկտիվորեն նրա հետ կռիվ անել, ասել՝ ո՞ւր ես գնում, ի՞նչ ես անում, դա սխալ է: Դրա համար կարևոր է հաշվի առնել՝ ինչ ժանրի ֆիլմի հետ գործ ունենք:
– Կարծես կինոյի հետ կապված մասնագիտություններից միայն դերասանուհուն են «ուհի» վերջածանցը կապում: Կինոքննադատուհի, բարեբախտաբար, չեմ հանդիպել:
– Ինձ թվում է՝ դա արդեն հնացած է, և լեզվաբաններն էլ են ասում, որ պետք չէ օգտագործել: Film critic, ժողովուրդ: «Critic»-ը «critic»-ն է, և «ուհի» վերջածանցին ես դեմ եմ: Ինձ համար դա ծիծաղելի է և արհեստական: Անկեղծ: Ոչ թե հիմա 21-րդ դարն է, մենք նորաձև ենք և առաջադեմ, չէ: Իրոք: Ինչի՞ համար, իմաստը ո՞րն է: Կարևոր է հեղինակը՝ ինչպես է գրում և ինչու է գրում: Իմ սիրած գրողներից մեկը Չեխովն է, և եթե նա կին լիներ՝ Չեխովա լիներ, իմ համար տարբերություն չէր լինի, ես, մեկ է՝ իրեն կսիրեի: Չգիտեմ, ինչպե՞ս կարելի է այդպես նայել հարցին: Լավ է գրում՝ նրան կարդում ես, վատ է գրում՝ չես կարդում: Ի՞նչ կապ ունի՝ տղամա՞րդ է, թե՞ կին:
Անի Գաբուզյան
