Տպել
Հանկարծամահություն առաջացնող ցանկացած հիվանդություն սարսափ է առաջացնում և հաճախ չենք էլ ցանկանում մանրամասն ուսումնասիրել դրանք՝ մեր գլխում բացասական մտքեր չառաջացնելու համար: Սակայն հիշենք, որ մեր գիտելիքները կօգնեն փրկել մեր կամ որևէ մեկի կյանքը: Ինչու՞ է որովայնային աորտայի անևրիզման համարվում «լուռ մարդասպան»: Այս և այլ կարևոր հարցերի մասին խոսել ենք «Ուիգմոր քլինիք»-ի և «Նորք Մարաշ» ԲԿ-ի անոթային վիրաբույժ Էդուարդ Աղիյանի հետ՝ ի դեպ հենց որովայնային աորտայի հսկայական անևրիզմայի վիրահատությունից անմիջապես առաջ:
Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում որովայնային աորտայի անևրիզման, ինչպե՞ս է այն դրսևորվում և ովքե՞ր են առավել հակված այս հիվանդությանը:
Աորտան մեր օրգանիզմի ամենախոշոր զարկերակն է, որը դուրս է գալիս սրտից, անցնում կրծքավանդակի և որովայնի խոռոչի հետին պատով, ողնաշարի առջևով: Անևրիզման անոթի լոկալ լայնացումն է (50 % և ավելի): Լայնանալ կարող է աորտայի ցանկացած հատված, բայց առավել հաճախ լայնանում է հենց նրա վերջին՝ որովայնային հատվածը՝ երիկամային զարկերակներից ներքև: Այսպիսով՝ որովայնային աորտայի անևրիզման որովայնային աորտայի տեղային լայնացումն է։
Կան մի շարք գործոններ, որոնք նպաստում են աորտայի անևրիզմայի առաջացմանը: Դրանք են.
- Աթերոսկլերոզը (անոթների կարծրացումը), երբ ճարպը և այլ նյութեր կուտակվում են անոթի պատի ներսում:
- Բարձր զարկերակային ճնշումը, ինչը ժամանակի ընթացքում վնասում է աորտայի պատը և թուլացնում այն:
- Անոթների որոշ բորբոքային հիվանդությունները։
- Որոշ ինֆեկցիաները։
- Վնասվածքները։
Գոյություն ունեն անևրիզմայի զարգացման ռիսկի գործոններ, որոնցից ամենամեծը ծխելն է: Ընդ որում, ծխելը մեծացնում է ոչ միայն անևրիզմայի առաջացման, այլ նաև՝ դրա պատռման ռիսկը:
Ռիսկի մեկ այլ գործոն է տարիքը. անևրիզման առավել հաճախ հանդիպում է 65 տարեկանից բարձր անձանց մոտ: Ըստ բժշկական վիճակագրության, տղամարդիկ շատ ավելի հաճախ են անևրիզմա ունենում: Սակայն տղամարդու և կնոջ մոտ նույն չափի անևրիզմա առաջանալու դեպքում անևրիզմայի պատռման ռիսկն ավելի մեծ է կանանց մոտ: Ռիսկի գործոն են նաև այլ տեղակայման անևրիզմաները. օրինակ, եթե առկա է ենթածնկային զարկերակի անևրիզմա, ապա հավանականությունը մեծ է, որ հիվանդը կարող է ունենալ նաև որովայնային աորտայի անևրիզմա: Կարևոր ռիսկի գործոն է նաև ժառանգականությունը, ուստի այն մարդկանց, որոնց մոտ հարազատներն ունեն կամ ունեցել են որովայնային աորտայի անևրիզմա, խորհուրդ է տրվում 50 տարեկանից հետո անպայման ստուգվել:
Ինչպես հայտնի է, անևրիզման համարվում է «լուռ մարդասպան»՝ հենց իր անախտանիշ ընթացքի պատճառով: Եվ այնուամենայնիվ, կա՞ն որոշակի ախտանիշներ, որոնց դեպքում պետք է անևրիզմայի կասկած ունենալ:
Այս հիվանդության վատ կողմերից մեկն այն է, որ մոտավորապես 80 % դեպքերում, այսինքն՝ 5-ից 4-ի մոտ, կարող է անախտանիշ լինել և չդրսևորվել մինչև պատռվելու պահը: Մյուս դեպքերում առկա են որոշակի ախտանիշներ: Դրանք են՝ որովայնի, մեջքի, գոտկատեղի ցավերը, որովայնի հատվածում պուլսացող գոյացության առկայությունը: Ունեցել եմ հիվանդ, որն ասում էր, թե կարծես որովայնի մեջ երկրորդ սիրտ ուներ: Երբեմն պատահում է, որ անևրիզմայի խոռոչում առաջանում են թրոմբներ, որոնք կարող են արյան հոսքով պոկվել, խցանել ստորին վերջույթների զարկերակները և դրսևորվել ստորին վերջույթների սնուցման խանգարմամբ՝ իշեմիայով:
Ինչպե՞ս է իրականացվում անևրիզմայի ախտորոշումը:
Եթե պացիենտը շատ գեր չէ, ապա ճիշտ զննման ընթացքում, որովայնի շոշափման ժամանակ, բժիշկը կարող է հայտնաբերել որովայնային աորտայի անևրիզմաների զգալի մասը: Սակայն, ընդհանրապես այս խնդիրը ավելի հաճախ հայտնաբերվում է պատահական՝ որևիցե այլ պատճառով կատարված հետազոտության արդյունքում: Սովորաբար դրանք ուլտրաձայնային հետազոտություններն են՝ որովայնի սոնոգրաֆիան և էխոկարդիոգրաֆիան,:
Մի շարք երկրներում կան սկրինինգային ծրագրեր: Օրինակ՝ Մեծ Բրիտանիայում, 65 տարեկանը լրացած տղամարդիկ, ովքեր ծխում են կամ երբևէ ծխել են, պարտադիր անցնում են որովայնային աորտայի սկրինինգ:
Որովայնային աորտայի անևրիզմայի ախտորոշման գործիքային այլ մեթոդներից են ԿՏ և ՄՌՏ հետազոտությունները, որոնք հիմնականում օգտագործում ենք վիրահատություններից առաջ։
Իսկ ի՞նչ ընթացք կարող է ունենալ հիվանդությունը և բուժման ի՞նչ մեթոդներ են կիրառվում:
Անևրիզմաների զգալի մասը առաջին անգամ հայտնաբերման ժամանակ փոքր են և կարիք ունեն հսկողության ու պարբերաբար սոնոգրաֆիկ հետազոտման։ Այդ ընթացքում դրանց մի մասը կարող են փոքր էլ մնալ, մյուս մասը դանդաղ կամ արագ աճում են: Որպես կանոն որքան մեծ է անևրիզման, այնքան մեծ է նրա աճի տեմպը։
Անևրիզմաների ամենամեծ վտանգը դրանց պատռվելն է, որը կյանքին սպառնացող լուրջ վիճակ է։ Պատռման ռիսկը ամենաշատը կախված է անևրիզմայի տրամագծից՝ ընդ որում այդ կապը ուղիղ չէ և որոշակի չափից հետո պատռման ռիսկը սկսում է կտրուկ մեծանալ։ Բացի մեծ անևրիզմաներից, մյուս ամենավտանգավորները դրանք արագ աճող և «ցավոտ» անևրիզմաներն են: Պատռման դեպքում հիվանդների մոտ 50%-ն անմիջապես մահանում են, իսկ նրանց, որոնց հաջողվում է հասցնել հիվանդանոց, որտեղ առկա են համապատասխան որակյալ ծառայություններ, կյանքը փրկել հնարավոր է լինում միայն կեսի մոտ: Այսինքն, պատռման ժամանակ ընդհանուր մահացությունը կարող է 80%-ից բարձր լինել:
Ինչ վերաբերում է բուժմանը, ապա դրա հիմնական սկզբունքը պատռման կանխարգելումն է: Մեթոդի ընտրությունը կախված է անևրիզմայի չափից, աճի տեմպից և ախտանիշների առկայությունից: Փոքր և դանդաղ աճող անևրիզմաների դեպքում բուժումն իրականացվում է հիմնականում ռիսկի գործոնների վրա ազդելու եղանակով: Այս դեպքում հիվանդը գտնվում է շարունակական հսկողության տակ և ակտիվորեն շտկվում են ռիսկի գործոնները. պնդում ենք, որ չծխեն, շատ լավ կարգավորում ենք զարկերկային ճնշումը, խոլեստերինի մակարդակը, առաջարկում ենք առողջ ապրելակերպ: Եթե անևրիզմայի չափը գերազանցում է 5-5.5 սանտիմետրը, կամ մեկ տարվա ընթացքում աճի տեմպը 1 սմ-ից ավելի է կամ այն սիմպտոմային է, ապա արդեն կան ցուցումներ վիրահատական միջամտության համար:
Վիրահատական միջամտության ի՞նչ եղանակներ կան և ինչո՞վ են դրանք իրարից տարբերվում:
Ընդհանրապես, վիրահատական բուժման նպատակն է անևրիզման բացառել արյան շրջանառությունից:
Այսօր գոյություն ունի 2 տեսակի վիրահատական միջամտություն՝ բաց և ներանոթային (էնդովասկուլյար): Բաց վիրահատությունների ժամանակ հատում ենք որովայնը, սեղմում ենք աորտան և զստային զարկերակները, բացում ենք անևրիզման և լայնացած հատվածը փոխարինում ենք արհեստական անոթային պրոթեզով: Ներանոթային միջամտությունների ժամանակ անևրիզման շտկվում է ստենտ գրաֆտի միջոցով: Այն իրենից ներկայացնում է մետաղական ցանց՝ պատված արհեստական անոթային պրոթեզով: Այս դեպքում չկան մեծ կտրվածքներ։ Ստենտ գրաֆտը աճուկներից մտցվում է որովայնային աորտայի մեջ և բացվում անևրիզմայի հատվածում: Շատ կարևոր է ապահովել ստենտ գրաֆտի և համեմատաբար առողջ անոթի պատի միջև լավ հպումը:
Մեթոդներից յուրաքանչյուրը ունի իր առավելություններն ու ռիսկերը, և ընտրությունը կախված է շատ գործոններից։ Ներանոթային եղանակով բուժումը ավելի քիչ տրավմատիկ է, հիվանդանոցում գտնվելը ավելի կարճ է և ապաքինումը ավելի հեշտ ու արագ։ Սակայն ոչ բոլոր անևրիզմաներ են, անատոմիայից ելնելով, հնարավոր շտկել էնդովասկուլյար ճանապարհով։ Ներանոթային եղանակով շտկումից հետո բոլոր պացիենտները հետվիրահատական շրջանում ավելի հաճախ ստուգվելու կարիք ունեն։ Բացի այդ ստենտ գրաֆտերը բավականին թանկ են և այդ պատճառով էնդովասկուլյար եղանակով բուժման արժեքը մի քանի անգամ գերազանցում է բաց վիրահատության արժեքը։
Պետք է նշել, որ երկու մեթոդներն էլ շատ արդյունավետ են և, չնայած իրենց բարդությանը, այսօր մասնագիտացված կենտրոններում պլանային վիրահատությունների ռիսկերը միջինում չեն գերազանցում 5%-ը։
Ինչպե՞ս կանխարգելել որովայնային աորտայի անևրիզմայի առաջացումը, ի՞նչ խորհուրդ կտաք ընթերցողներին:
Որովայնային աորտայի անևրիզմայի առաջացման ռիսկերը նվազեցնելու համար պետք է վարել առողջ ապրելակերպ։ Առաջին պայմանը չծխելն է։ Պետք է հսկել զարկերակային ճնշումը, արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը, պահպանել մարմնի նորմալ քաշը և բավարար ֆիզիկական ակտիվությունը։
Մեկ այլ կարևոր գործոն է հիվանդության վաղ հայտնաբերումը։ Կառաջարկեի 65 տ-ից բարձր տարիքի տղամարդկանց, ինչու չէ նաև կանանց, որոնք այնուամենայնիվ ծխում են կամ երբևիցե ծխել են, մեկ անգամ անցնել որովայնի ՈՒՁՀ հետազոտություն, իսկ հայտնաբերման դեպքում հնարավորինս շուտ դիմել մասնագիտացված կենտրոն՝ բուժման կամ հետևելու ճիշտ ծրագիր մշակելու համար։
